Όλα τα άρθρα του/της Βασιλική Παπαϊωάννου

Θεωρία δευτερευουσών προτάσεων

Γλώσσα γ'

δευτερευουσες προτασεις

a.Ονοματικές

Ονοματικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που είναι ισοδύναμες με:

α) ονόματα ουσιαστικά,

β) ονόματα επίθετα

γ) αντωνυμίες
και χρησιμοποιούνται ως όροι της πρότασης από την οποία εξαρτώνται, δηλαδή ως:

α) υποκείμενο,

β) αντικείμενο,

γ) κατηγορούμενο,

δ) προσδιορισμός.

Μερικές φορές μπορούν να αντικαταστήσουν ένα όνομα ή να αντικατασταθούν από ένα όνομα.

α. Ονοματικές προτάσεις

Στις ονοματικές προτάσεις ανήκουν οι ειδικές, οι βουλητικές, οι ενδοιαστικές, οι πλάγιες ερωτηματικές και οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις .

 

Ειδικές προτάσεις

Ειδικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους (πως, που, ότι) και με τις οποίες εξειδικεύεται κατά κάποιο τρόπο το νόημα του ρήματος ή του ονόματος ή μιας περίφρασης.

Οι ειδικές προτάσεις λειτουργούν ως:

Αντικείμενο σε ρήματα και περιφράσεις που έχουν τη σημασία του λέω, δηλώνω, νομίζω, νιώθω, καταλαβαίνω, γνωρίζω κτλ., π.χ. Ξέρω πολύ καλά ότι ο Γιώργος θα έρθει στην ώρα του.

Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων της προηγούμενης παραγράφου, π.χ. Λέγεται ότι ο καιρός θα χαλάσει.

Επεξήγηση (σπανιότερα προσδιορισμός) σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων των προηγούμενων παραγράφων, και σε δεικτικές ή αόριστες αντωνυμίες, π.χ. Προχθές στο σχολείο μας βγήκε μια φήμη, ότι θα μας επισκεφθεί ο υπουργός. Έχει την ελπίδα ότι θα πετύχει.

Οι ειδικές προτάσεις έχουν άρνηση δε(ν) και εκφέρονται με οριστική απλή και με οριστική που δηλώνει την τροπικότητα της δυνατότητας ή του πιθανού, π.χ. Oι καθηγητές ήταν σίγουροι ότι ο Χατζής θα είναι ο πρώτος μαθητής. Οι γονείς του Χατζή πίστευαν ότι ο γιος τους θα αρίστευε.

 

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ:

Το τελικό ν των αρνητικών επιρρημάτων δε(ν) και μη(ν) διατηρείται στον γραπτό και τον προφορικό λόγο μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ.


Βουλητικές προτάσεις

Βουλητικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με το να και συμπληρώνουν την έννοια ρημάτων και εκφράσεων που δηλώνουν συνήθως βούληση, όπως θέλω, ζητώ, προτρέπω, επιθυμώ, εμποδίζω κτλ.

 

Οι βουλητικές προτάσεις λειτουργούν ως:

Αντικείμενο σε ρήματα και εκφράσεις που έχουν βουλητική σημασία (θέλω, επιθυμώ, μπορώ, εμποδίζω κτλ.), π.χ. Οι μαθητές της Α΄ τάξης δεν μπορούν να λύσουν τις ασκήσεις των μαθηματικών.

Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων της προηγούμενης παραγράφου (πρέπει, απαγορεύεται, είναι δυνατό κτλ.), π.χ. Δεν είναι δυνατό να δουλεύει κάθε μέρα από το πρωί ως το βράδυ.

Επεξήγηση σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων των προηγούμενων παραγράφων, καθώς και σε αντωνυμίες δεικτικές ή αόριστες, π.χ. Ο Φάνης ζούσε με μια ελπίδα, να γυρίσει στην πατρίδα του.

Προσδιορισμός σε ουσιαστικά και επίθετα που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία που έχουν τα ρήματα και οι εκφράσεις των προηγούμενων παραγράφων (πόθος, θέληση, πρόθυμος, έτοιμος κτλ.), π.χ. Η Ιφιγένεια ήταν πάντα πρόθυμη να απαντήσει σε ό,τι τη ρωτούσε ο καθηγητής.

Οι βουλητικές προτάσεις έχουν άρνηση μη(ν) και εκφέρονται συνήθως με υποτακτική, π.χ. Θέλει πάντα να μην είναι μόνος του.

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι βουλητικές προτάσεις εκφέρονται με τύπους παρελθοντικού χρόνου, γιατί εκφράζεται είτε απραγματοποίητη ευχή είτε η επιθυμία ή απλώς η σκέψη αυτού που μιλά, π.χ. Ήθελε να ήταν μικρός να έπαιζε στη γειτονιά του. Είναι αδύνατο να έφτασε τόσο νωρίς στο σπίτι του.

 

Ενδοιαστικές προτάσεις

Ενδοιαστικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους ενδοιαστικούς (ή διστακτικούς) συνδέσμους (μη[ν], μήπως) και εκφράζουν κάποιο ενδοιασμό για το μήπως γίνει ή δε γίνει κάτι.

 

Οι ενδοιαστικές προτάσεις λειτουργούν ως:

Αντικείμενο σε ρήματα και εκφράσεις που δηλώνουν φόβο ή ανησυχία (φοβάμαι, ανησυχώ, έχω την υποψία κτλ.), π.χ. Ανησυχούσε η μητέρα του Γιώργου μήπως και δε γράψει ο γιος της στις εξετάσεις.

Επεξήγηση σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων της προηγούμενης παραγράφου, καθώς και σε δεικτικές και αόριστες αντωνυμίες, π.χ. Είχε πάντα την ίδια αγωνία, μήπως δεν προλάβει το αεροπλάνο.

Προσδιορισμός σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων και των ουσιαστικών των προηγούμενων παραγράφων, π.χ. Έβρεχε πολύ και γι’ αυτό τους κυρίεψε ο φόβος μήπως δεν μπορέσουν να περάσουν το ποτάμι.

Οι ενδοιαστικές προτάσεις έχουν άρνηση δε(ν) και εκφέρονται με υποτακτική, π.χ. Φοβάται μήπως δεν μπορέσει να φέρει τη δουλειά σε πέρας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν ο ομιλητής θέλει να παρουσιάσει κάτι ως πραγματικό, εκφέρονται και με οριστική, π.χ.Είχε τον φόβο μήπως τον είδαν έξω από το σχολείο.

 

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Πλάγιες ερωτηματικές (πλάγιες ερωτήσεις) ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες (ποιος, πόσος, τι κτλ.), με ερωτηματικά επιρρήματα (πού, πώς, πότε κτλ.) και με ορισμένους συνδέσμους, όπως τους αν, γιατί, μήπως, και εκφράζουν ερώτηση ή απορία. Διακρίνονται, όπως και οι ερωτηματικές προτάσεις (ευθείες ερωτήσεις), σε προτάσεις ολικής και μερικής άγνοιας. Οι πλάγιες ερωτηματικές ολικής άγνοιας είναι αυτές που μπορούν να απαντηθούν με ναι ή όχι, π.χ. Με ρώτησε αν είμαι καλά, ενώ οι πλάγιες ερωτηματικές μερικής άγνοιας είναι αυτές που δεν μπορούν  να απαντηθούν με ναι ή όχι, π.χ. Με ρώτησε τι ώρα είναι.

 

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις λειτουργούν ως:

Αντικείμενο σε ρήματα και εκφράσεις που δηλώνουν ερώτηση, απορία, αίσθηση, αμφιβολία κτλ.(ρωτώ, απορώ, νιώθω, βλέπω, αμφιβάλλω, δεν έχω ιδέα, δεν είμαι βέβαιος κτλ.), π.χ. Νιώθω πόσο πολύ θέλεις να πετύχεις στη σχολή της προτίμησής σου.

Υποκείμενο σε απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων της προηγούμενης παραγράφου, π.χ. Δεν είναι ακόμη γνωστό πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Επεξήγηση σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων και εκφράσεων των προηγούμενων παραγράφων (π.χ. ερώτηση, απορία, αμφιβολία κτλ.) και σε δεικτικές και αόριστες αντωνυμίες, π.χ. Ο Ανδρέας έχει πάντα την ίδια απορία, αν η παιδαγωγική είναι επιστήμη ή όχι.

Προσδιορισμός σε ουσιαστικά που έχουν σημασία παρόμοια με τη σημασία των ρημάτων και εκφράσεων των προηγούμενων παραγράφων, π.χ. Ο καθηγητής μας κ. Ιωάννου ξεκινούσε πάντα το μάθημά του με την ερώτηση αν έχουμε διαβάσει το μάθημά μας.

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις έχουν άρνηση δε(ν) (όταν υπάρχει να, έχουν άρνηση μη[ν]) και εκφέρονται με οριστική που εκφράζει κάτι πραγματικό ή μια δυνατότητα και υποτακτική που εκφράζει απορία, π.χ. Απορούμε όλοι οι φίλοι του γιατί δεν έρχεται στις εκδηλώσεις τελευταία. Φαντάζεσαι τι θα μπορούσε να πετύχει με λίγη προσπάθεια παραπάνω; Αναρωτιέμαι γιατί να μην έρχεται ακόμα.

 

Αναφορικές προτάσεις

Ονοματικές αναφορικές προτάσεις είναι όσες εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και λειτουργούν ως ονόματα και ονοματικές φράσεις. Στον λόγο έχουν θέση υποκειμένου ή αντικειμένου ή κατηγορουμένου ή προσδιορισμού, π.χ.Όποιος βιάζεται σκοντάφτει (υποκ.). Έχεις τη γνώμη που μου αρέσει (προσδ.). Ειδικά οι ονοματικές ελεύθερες αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες όποιος, -α, -ο, όσος, -η, -ο, ό,τι, οποιοσδήποτε κτλ. και δεν έχουν θέση προσδιορισμού, π.χ. Όποιος δε θέλει να ζυμώσει δέκα μέρες κοσκινίζει (υποκ.). Να του ζητήσεις όσα θέλεις (αντικ.).

 

Σημείωση: Οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις εξετάζονται μαζί με τις αναφορικές επιρρηματικές στο τέλος της παρούσας ενότητας.

 

ραψωδία α ενότητα 4η στ. 174-360

 

Πατήστε στο 4η ενότητα προκειμένου να κάνετε και τις ερωτήσεις κατανόησης

4η ΕΝΟΤΗΤΑ

Γ‘ Θέματα για συζήτηση
1.           Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η ανθρώπινη μορφή της Αθηνάς στην αρχή του διαλόγου και η θαυμαστή αναχώρησή της στο τέλος;

2.           Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει ο Τηλέμαχος και με ποιους τρόπους κατάφερε η Αθηνά-Mέντης να μεταβάλει την αδρανή στάση του, ώστε να αναλάβει πρωτοβουλίες;

3.           Οι θεοί αποφάσισαν τον νόστο του Oδυσσέα. Από πού όμως τον εξαρτά η θεά Αθηνά και τι υποδηλώνει αυτό; (Βλ. τον στ. 228 και το αντίστοιχο σχόλιο.)

4.           H φιλοξενία επικράτησε ως θεσμός στην ομηρική εποχή. Για ποιους λόγους;

5.           Στην Ενότητα αυτή αναφέρονται πολλά πρόσωπα. Να τα κατατάξετε σε τρεις κατηγορίες, ως εξής:

αυτοί που συνομιλούν: αυτοί που παρευρίσκονται: αυτοί που απουσιάζουν,
αλλά αναφέρονται από τους συνομιλητές:

6.

Απάντησε στην ερώτηση πατώντας την εικόνα

7.           Ζωγραφίστε τον Oδυσσέα όπως τον περιγράφει η Αθηνά στους στίχους 284-285.

8.           Δραματοποιήστε με έναν δικό σας τρόπο τον διάλογο του Τηλέμαχου με την Αθηνά.

9.           Στη συζήτησή του με την Αθηνά ο Τηλέμαχος αγνοεί κάποια πράγματα, που οι ακροατές τα γνωρίζουν. H τεχνική αυτή στη λογοτεχνία ονομάζεται ειρωνεία
Δ. Ανακεφαλαίωση
 

Aπαντήστε με συντομία στις παρακάτω ερωτήσεις:
– Tι επιδίωξε η Aθηνά κατεβαίνοντας στην Iθάκη;
– Σε ποιες ενέργειες έχει να προχωρήσει τώρα ο Tηλέμαχος, σύμφωνα με τις συμβουλές της θεάς;

 
Ε. Αποσπάσματα από τη σχετική Βιβλιογραφία – Αρθογραφία
Ερμηνευτικές επισημάνσεις

 

1. H πρώτη εικόνα αυτής της Ενότητας (174-5/<156-7>) αντιπαρατίθεται προς την τελευταία της προηγούμενης (169-73/<151-5>): μετά το γεύμα οι μνηστήρες ετοιμάζονται για τραγούδι και χορό, ενώ ο Τηλέμαχος αρχίζει συνομιλία με τον «ξένο»· στη συνομιλία αυτή εστιάζει ο ποιητής, ενώ στους μνηστήρες αναφέρεται μέσα από σχόλια των δύο συνομιλητών.

2. Τέσσερα ζευγάρια λόγων αποτελούν το σύνολο σχεδόν της Ενότητας αυτής· δύο μάλλον εκτενή εναλλάσσονται με δύο σύντομα. Έτσι, μετά την προηγούμενη τριτοπρόσωπη αφηγηματική περιγραφή ξαναπερνάμε στη διαλογική/δραματική. Ανακαλείται και η εναλλαγή της αφήγησης με την περιγραφή στο πλαίσιο της περιγραφικής αφήγησης, για να προκύψει ότι η εναλλαγή αποτελεί βασικό στοιχείο της επικής τεχνικής· ποικίλλει έτσι ο λόγος και αποφεύγεται η μονοτονία.

3. Τα μέχρις εδώ δεδομένα που ευνοούν τη διεξαγωγή του διαλόγου: Την Αθηνά και τον Τηλέμαχο τους συνδέει το κοινό ενδιαφέρον για τον Οδυσσέα, με διαμετρικές όμως διαφορές: Ο Τηλέμαχος, πικραμένος με την κατάσταση του σπιτιού του, οραματίζεται απελπισμένος τον πατέρα του, που θα μπορούσε γυρίζοντας να αποκαταστήσει τα πράγματα (α 128-32/<114-7>), ενώ η Αθηνά γνωρίζει ότι ο Οδυσσέας ζει και ότι στον Όλυμπο αποφασίστηκε ο νόστος του, κατέβηκε όμως στην Ιθάκη με στόχο να ενθαρρύνει τον γιο να αναλάβει ο ίδιος αυτό που θα έκανε ο πατέρας του και, ακόμη, να σπεύσει να τον αναζητήσει (α 101-7/<88-94>). Έτσι, η Αθηνά δεν θα βεβαιώσει τον Τηλέμαχο γι’ αυτά που ξέρει, αλλά θα επιδιώξει, με λεπτούς χειρισμούς, να τον δραστηριοποιήσει. Οι χειρισμοί αυτοί της θεάς, λοιπόν, είναι κυρίως το ζητούμενο.

Πρώτο ζευγάρι λόγων

α. Ο λόγος του Τηλέμαχου (174-96/<156-77>):

Σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας, ο Τηλέμαχος, μετά το γεύμα, έπρεπε να ζητήσει από τον «ξένο» να εκθέσει τον λόγο της επίσκεψής του. Παραβαίνει όμως τα ειωθότα (και ζητάει συγγνώμη γι’ αυτό), για να του δώσει πρώτα μια εξήγηση για την ασύδοτη συμπεριφορά πολλών αντρών στο σπίτι του, αλλά και να εκφράσει τον πόνο του για την απουσία του πατέρα, τον οποίο θεωρεί αφανισμένο. Δεν παραλείπει, ωστόσο, να υποβάλει στον επισκέπτη του τις συνηθισμένες ερωτήσεις, στο τέλος όμως ξαναγυρίζει στον πατέρα: «μήπως είσαι φίλος πατρικός», ζητώντας έτσι, εμμέσως, να μάθει για τον Οδυσσέα και προβάλλοντας, συγχρόνως, μια κοινωνική πλευρά εκείνου. Ο Τηλέμαχος, με δυο λόγια, βλέπει αδιέξοδη την κατάσταση του σπιτιού του, η επιθυμία του όμως να ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα αποτελεί μια ρωγμή ελπίδας (βλ. α 152-3/<135>).

β. Ο λόγος της θεάς (197-235/<178-212>):

Η Αθηνά συστήνεται αμέσως σαν Μέντης και απαντά με συγκεκριμένα στοιχεία στις ερωτήσεις του Τηλέμαχου σχετικά με την ταυτότητά του, τον σκοπό του ταξιδιού και τη φιλία του με τον Οδυσσέα, για την οποία επικαλείται τη μαρτυρία του Λαέρτη – και γνωρίζει αρκετά γι’ αυτόν. Γίνεται έτσι πιστευτός ο «Μέντης» και δημιουργεί κλίμα οικειότητας και εμπιστοσύνης. H αναφορά δε στον λόγο της επίσκεψής του -«η φήμη μ’ έφερε / πως βρίσκεται ο πατέρας σου κιόλας στην πόλη»-, με την αισιοδοξία που τον χαρακτηρίζει πάει να αναιρέσει την απαισιοδοξία του Τηλέμαχου. H εκ των πραγμάτων διάψευση της είδησης αυτής, βέβαια, αναγκάζει τον «Μέντη» να αναδιπλωθεί αμέσως και να δώσει μια εξήγηση («φαίνεται όμως οι θεοί τού φράζουνε τον δρόμο ακόμη»), αλλά και μερικές πληροφορίες, αόριστες μεν κοντά όμως στην αλήθεια, που γνωρίζει ήδη ο ακροατής. Ακόμη, μαντεύει, σαν από θεία φώτιση, σύντομο τον ερχομό του Οδυσσέα και οφειλόμενον στην πολυμηχανία του. Ζητάει, τέλος, στοιχεία της ταυτότητας του Τηλέμαχου (δεν του είχε συστηθεί πριν με ακρίβεια), για να επιβεβαιώσει, τάχα, τις εντυπώσεις που του δημιούργησε η ομοιότητα με τον πατέρα του.

Δεύτερο ζευγάρι λόγων

α. Ο λόγος του Τηλέμαχου (236-45/<213-20>):

Ο Τηλέμαχος απαντάει με σκεπτικισμό, που υποδηλώνει τον καημό του παιδιού που δεν γνώρισε τον πατέρα του, και εύχεται να ήταν «ενός άλλου ο γιος […], που τα γεράματα τον βρίσκουν μέσα στ’ αγαθά του». Οι αισιόδοξες όμως διαβεβαιώσεις και προφητείες του πατρικού φίλου άσκησαν κάποια επίδραση πάνω του: η προηγούμενη απελπισία για τον πατέρα του μεταβάλλεται τώρα σε αόριστη απαισιοδοξία: «ο πιο δυστυχισμένος που γεννήθηκε σ’ αυτόν τον κόσμο, / αυτός μου λένε πως με γέννησε».

β. Ο λόγος της Αθηνάς (246-55/<221-9>):

Αόριστη αλλά και κολακευτική για τον Τηλέμαχο γίνεται τώρα και η αισιοδοξία του «Μέντη», για να μπορέσει να τον προσεγγίσει. Με μια σειρά ερωτήσεις και διαπιστώσεις, όμως, τον ελέγχει για ανοχή της ξεδιάντροπης συμπεριφοράς των μνηστήρων, που θα προκαλούσε αγανάκτηση σε όποιον πέρναγε από εκεί, ενώ αυτός μένει αδρανής- τον βάζει έτσι μπροστά στις υποχρεώσεις του.

Τρίτο ζευγάρι λόγων

α. Ο λόγος του Τηλέμαχου (256-79/<230-51>):

Ο προηγούμενος λόγος του «Μέντη» κέρδισε περισσότερο τον Τηλέμαχο, αλλά και τον προκάλεσε· ξεσπά, έτσι, αποκαλύπτοντας με ιδιαίτερη ένταση τα προβλήματα που τον βασανίζουν: την έλλειψη του πατέρα και τις συνέπειες αυτής της έλλειψης:

• αναφέρεται στην ευτυχισμένη εποχή του βασιλικού οίκου και αποδίδει σε κακό σχέδιο των θεών την εξαφάνιση του πατέρα του (258-61/<232-5>)·

• θεωρεί λιγότερο κακό έναν τιμημένο θάνατο του Οδυσσέα, γιατί η εξαφάνισή του, πέρα από τον καημό του για κείνον, του πρόσθεσε «μεγάλα βάρη» (262-71/<236-44>):

-«όσοι τριγύρω στα νησιά αρχηγεύουν […] έγιναν της μάνας μου μνηστήρες»11 (272-5/<245-8>)

– «εκείνη μήτε τον […] γάμο αρνείται, μήτε […] δίνει τέλος στην υπόθεση»12 (276-7/<249-50>)

– «στο μεταξύ οι μνηστήρες […] ρημάζουν τα αγαθά μου» (277-8/<250-1>)

– «σε λίγο θα κατασπαράξουνε κι εμένα» ως φυσικό κληρονόμο του Οδυσσέα13 (278-9/<251>).

Με τις απαντήσεις αυτές ο Τηλέμαχος παρουσιάζεται αδύναμος να αντιδράσει στη δυσχερή κατάσταση του παλατιού, δίνει ωστόσο λαβές στη θεά να οργανώσει έτσι τον επόμενο λόγο, ώστε να επιτύχει τον σκοπό της. Τέτοιες λαβές είναι:

• ότι η απουσία του πατέρα τού στοιχίζει πολύ, αλλά μένει αδρανής·

• η επιμονή όχι στον θάνατο πια του Οδυσσέα, αλλά στην εξαφάνισή του από δυνάμεις θεϊκές·

• οι αναφορές σ’ έναν τιμημένο θάνατο του πατέρα του με τον τύμβο των Παναχαιών, αλλά και στην κληρονομημένη δική του δόξα·

• η πίεση που ασκούν οι μνηστήρες στη μητέρα του και η αναποφάσιστη δική της στάση·

• το ρήμαγμα της περιουσίας του και ο κίνδυνος της ζωής του.

 

β. Ο λόγος της Αθηνάς (280-339/<252-305>):

Ο «πατρικός φίλος» διαπιστώνει πόσο αναγκαίος είναι στον Τηλέμαχο ο πατέρας του και του προβάλλει μια ηρωική εικόνα του, που θα ήταν καταστροφή για τους μνηστήρες, αν «έπεφτε» έτσι πάνω τους. Την πραγματοποίηση όμως μιας τέτοιας υποθετικής εκδοχής την αφήνει στο χέρι των θεών (281-98/<253-69>)· συγκλίνει έτσι προς τη θέση του Τηλέμαχου, αν και με άλλο πνεύμα μίλησε εκείνος για τους θεούς, και με μια αποστροφή «αποσπά τη σκέψη του από τον […] πατέρα και την στρέφει στον ίδιο […] που είναι παρών και οφείλει να δράσει»: «εσένα τώρα συμβουλεύω να σκεφτείς […]. Άκου λοιπόν […]» (298/<269> κ.ε.):

• να συγκαλέσεις, αύριο κιόλας, σε συνέλευση τους Αχαιούς και με μάρτυρες τους θεούς να απαιτήσεις να φύγουν από το σπίτι σου οι μνηστήρες15 (301-4/<272-4>)·

• αν η μάνα σου επιθυμεί γάμο, ας γυρίσει στο σπίτι του πατέρα της16 […] (304-8/<275-8>)·

• όσο για σένα, «[…] πήγαινε να μάθεις νέα του πατέρα σου […]» (309-18/<279-86>)·

• και αν μάθεις πως ζει, «κάνε υπομονή γι’ αυτόν τον χρόνο» (319-20/<287-8>) περιμένοντας τον πατέρα: αισιόδοξη εκδοχή με τον Τηλέμαχο όμως αδρανή·

• αν μάθεις πως δεν ζει, απόδωσέ του νεκρικές τιμές17 (321-4/<289-92>): απαισιόδοξη εκδοχή, οπότε ο Τηλέμαχος πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες τόσο ως προστάτης της μητέρας του (να την παντρέψει) όσο και ως κληρονόμος του πατέρα του (να βρει τρόπο να σκοτώσει ο ίδιος18 τους μνηστήρες19, 324-30/<292-7>). Κλείνοντας τον λόγο της η Αθηνά, διεγείρει τη φιλοτιμία του Τηλέμαχου προβάλλοντάς του το παράδειγμα του Ορέστη -σε συνάρτηση με το κίνητρο της υστεροφημίας- και υπογραμμίζει τη λεβεντιά του- τέλος, του συνιστά να μην ξεχάσει τις συμβουλές της (331-9/<298-305>).

Με την προσεγμένη αυτή τακτική η θεά άσκησε παιδευτική επίδραση στον άπειρο και άπραγο ακόμη, σταθερά όμως πεπνυμένον Τηλέμαχο.

 

Λίγα σχόλια για τον λόγο αυτόν της Αθηνάς:

Οι συμβουλές της θεάς, εκτός από τη συνέλευση και το ταξίδι, αναφέρονται σε πράγματα που δεν θα γίνουν μέσα στο έπος (όπως ο τύμβος για τον Οδυσσέα και ο γάμος της Πηνελόπης) ή δεν θα γίνουν έτσι ακριβώς (όπως η μνηστηροφονία). Αυτό το ξέρει η θεά, εν μέρει και οι ακροατές του ποιητή και τους αφήνουν αδιάφορους- ο Τηλέμαχος μόνο δεν το ξέρει. Και αφού στη δική του ενθάρρυνση και άνδρωση αποβλέπουν, οι συμβουλές αυτές δεν έχουν σημασία αυτές καθεαυτές, αλλά κατά πόσο μπορούν να επιτύχουν τον σκοπό τους. Και φαίνεται πως τον πετυχαίνουν: με την εκτενή απαισιόδοξη εκδοχή (321-9/<289-96>), που με τις ανακολουθίες της δίνει την εντύπωση μιας αφρόντιστης σύνθεσης, η θεά γυρίζει στην αρχική θέση του Τηλέμαχου, ότι ο πατέρας του χάθηκε, αυτό όμως πρέπει να το εξακριβώσει ο ίδιος. Στο τέλος μαλακώνει κιόλας το ύφος της θεάς, για να του στεριώσει την αυτοπεποίθηση. H Αθηνά, σε τελική ανάλυση, όρθωσε στον Τηλέμαχο το ερώτημα: ζει ή πέθανε ο πατέρας μου; Τον αφύπνισε έτσι και τον ενδυνάμωσε ψυχολογικά, ώστε η απαισιοδοξία του από παθητική να γίνει ενεργητική.

 

Τέταρτο ζευγάρι λόγων

α. Ο λόγος του Τηλέμαχου (340-7/<307-13>):

Ο Τηλέμαχος διαβεβαιώνει τον «πατρικό φίλο» ότι ενστερνίστηκε τα λόγια του σαν να ήταν του πατέρα του και τον παρακαλεί να καθυστερήσει λίγο για να λουστεί και να δεχτεί το καθιερωμένο το δώρο της φιλοξενίας.

β. Ο λόγος της Αθηνάς (348-53/<314-8>):

Ο «φίλος» όμως βιάζεται και προτείνει ν’ ανταλλάξουν δώρα «την επόμενη φορά».

Η Αθηνά, τελειώνοντας το λόγο της, «σαν το πουλί πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της στέγης» και ο ποιητής μάς πληροφορεί ότι ο Τηλέμαχος -«καταλαβαίνοντας»- ενθαρρύνθηκε και προσηλώθηκε ακόμη περισσότερο στον πατέρα του. Το αποδεικνύει πηγαίνοντας αμέσως προς τους μνηστήρες ως άντρας «ισόθεος»24 (354-60/<319-24>), δεν γυρίζει όμως στην αρχική διαβεβαίωση της θεάς, ότι ο Οδυσσέας ζει και σύντομα θα γυρίσει, βεβαιώνεται μόνο για το τελικό συμπέρασμα της συζήτησης, την ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών από τον ίδιο. Πέτυχε, λοιπόν, τον σκοπό της η θεά.

 

Σύνοψη της πορείας του διαλόγου Τηλέμαχου-Αθηνάς
Η θέση του Τηλέμαχου: Η θέση της Αθηνάς:
– ο Οδ. «[…] αφανίστηκε, με θάνατο άσχημο» (184) – Ο Οδ. «δεν πέθανε. […] θα γυρίσει» (217-28)
– ο Οδ. είναι «ο πιο δυστυχισμένος που γεννήθηκε, / αυτός μου λένε πως με γέννησε» (243-4 ) – οι θεοί δεν «έχουν ορίσει τη γενιά σου / ανώνυμη» (247-8) – αλλά και έλεγχος για
αδράνεια — πρόκληση
Σύγκλιση απόψεων
– «κάποιοι θεοί […] εκείνον άφαντον τον έκαναν» (260-1)- «εξαφανίστηκε, χωρίς κανείς να μάθει πού και πώς» (268) (και εκρηκτική αποκάλυψη των προβλημάτων του, 269-79)
– Υπόσχεση του Τηλέμαχου να μη λησμονήσει τις συμβουλές της θεάς, 341-2)		 – «οι θεοί τ’ αποφασίζουν αν […] εκείνος θα γυρίσει […]» (296-7)
– «εσένα τώρα συμβουλεύω να σκεφτείς […]» (298) (και εντολές για ανάληψη πρωτοβουλιών: συνέλευση και ταξίδι με δύο ενδεχόμενα: α. αν ακούσεις πως ζει […], β. αν μάθεις πως έσβησε η ζωή του […], 301-29)

 

— Από τις αντιτιθέμενες απόψεις της αρχής σχετικά με την τύχη του Οδυσσέα (την απελπισμένη βεβαιότητα του Τηλέμαχου και την αισιόδοξη βεβαιότητα της Αθηνάς), η συζήτηση κατέληξε κάπου στη μέση, στην άγνοια και στην αμφιβολία, και στην υποχρέωση επομένως του Τηλέμαχου να αναλάβει πρωτοβουλίες.

 

Τα πολιτισμικά στοιχεία της Ενότητας

Θεσμοί:

α. Η φιλοξενία, ένας πολύ σοβαρός κοινωνικός θεσμός για τη σύναψη σχέσεων -ιδιαίτερα μεταξύ αρχόντων- ενταγμένος σε πλαίσια θρησκευτικά (βλ. τη σημ. 4).

β. Το ανταλλακτικό εμπόριο, βασικός οικονομικός θεσμός (βλ. τη σημ. 3).

γ. Η αγορά/η «συνέλευση» των πολιτών, πολιτικός θεσμός (βλ. το σχόλιο 19 )

δ. Η αυτοδικία, το άγραφο δίκαιο της εκδίκησης (βλ. τη σημ. 18).

ε. Ο γάμος και η προίκα, βασικός οικογενειακός θεσμός (βλ. τη σημ. 16).

στ. Το επάγγελμα του μάντη (βλ. το σχόλιο 11 και τη σημ. 6).

 

Αξίες ξωής:

α. Το ιδανικό της ευτυχισμένης ζωής ως τα γηρατειά αλλά και το ηρωικό ιδανικό (βλ. τις σημ. 8, 10 και το σχόλιο 13).

β. Η υστεροφημία (βλ. το σχόλιο 25).

 

Έθιμα:

 

α. Ταφής: ο τύμβος και άλλες νεκρικές τιμές (βλ. τα σχόλια 16 και 22).

β. Η πρόταση για λουτρό και ανταλλαγή δώρων (βλ. το σχόλιο 27).

 

1. Ειρωνεία, γενικά, σημαίνει αντίθεση ανάμεσα σε κάτι που φαίνεται ή λέγεται και σε κάτι που πράγματι συμβαίνει ή εννοείται. Στη λογοτεχνία ειδικότερα (στο έπος, στην πεζογραφία, στο θέατρο), ειρωνεία σημαίνει συχνά αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, την οποία αγνοούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ήρωες, τη γνωρίζει όμως ο ακροατής / αναγνώστης / θεατής και βρίσκεται έτσι σε πλεονεκτική θέση σε σχέση προς αυτούς. Αυτή η μορφή ειρωνείας σχετίζεται με την εξέλιξη της δράσης, γι’ αυτό χαρακτηρίζεται δραματική. θα δούμε και άλλες μορφές ειρωνείας.

 

Είδη ειρωνείας:

 

• Λεκτική ειρωνεία που μπορεί να πάρει τη μορφή του αστεϊσμού ή εμπαιγμού (π.χ. «δες έναν γίγαντα» στη θέα ενός κοντού ανθρώπου)· αλλά και του σαρκασμού, αν έχει σκοπό να ψέξει ή να χλευάσει (π.χ. «πικρός ο γάμος θα τους έβγαινε», 295/<266>), ή του ευφημισμού, αν αντικαθιστά τη δυσάρεστη λέξη με την αντίθετή της ή την παραλείπει (π.χ. Εύξεινος, αντί Άξενος, Πόντος· ευλογιά -η ασθένεια- αντί κατάρα-φοβούμαι μην πάθεις κάτι…).

• Ειρωνεία της τύχης: για περιπτώσεις που συμβαίνει το εντελώς αντίθετο από αυτό που κάποιος περιμένει.

β. Η ειρωνεία στο πλαίσιο της λογοτεχνίας (στο έπος, στην πεζογραφία, στο θέατρο, στους πλατωνικούς διαλόγους):
• Δραματική ειρωνεία: αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, που αγνοεί ο άμεσα ενδιαφερόμενος (ο Τηλέμαχος εδώ), τη γνωρίζει όμως ο ακροατής/αναγνώστης/θεατής. Αυτή η μορφή ειρωνείας είναι συχνή στο δεύτερο κυρίως μέρος της Οδύσσειας και σχετίζεται με την εξέλιξη της δράσης, την οποία τρέφει.
• Τραγική ειρωνεία: αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτό που λέει ένας λογοτεχνικός ήρωας και σ’ αυτό που εννοεί ο ακροατής ή και ένας άλλος ήρωας (περίπτωση εκφράσεων με διφορούμενη σημασία), οδηγεί δε τον ήρωα, που είναι ανύποπτος, σε ενέργειες καταστρεπτικές γι’ αυτόν – τέτοιες περιπτώσεις, που είναι συνηθισμένες στην τραγωδία και στην Ιλιάδα, θα συναντήσουμε στη συνέχεια της Οδύσσειας με υποκείμενα τους μνηστήρες.
• Σωκρατική ειρωνεία: η συζητητική μέθοδος του Σωκράτη, ο οποίος, προσποιούμενος άγνοια, έθετε στους συνομιλητές του ερωτήσεις, που αποκάλυπταν την αντιφατικότητα των λόγων τους, με σκοπό να τους οδηγήσει στη γνώση της αλήθειας.

 

Η λειτουργία της ειρωνείας στο πλαίσιο της λογοτεχνίας

Η ειρωνεία αποτελεί παραχώρηση του λογοτέχνη προς τον ακροατή του: χρησιμοποιεί «ειρωνικά» τους ήρωές του -που είναι δημιουργήματά του, ακόμη κι αν έζησαν κάποτε μέσα στην ανθρώπινη ιστορία- για να τέρψει/να συγκινήσει/να προκαλέσει το ενδιαφέρον εκείνου· σ’ αυτόν απευθύνεται. Κρύβει δηλαδή από τους ήρωές του πράγματα που τους αφορούν άμεσα, ενώ με τρόπους διάφορους τα έχει ήδη κάνει γνωστά στους ακροατές υποδηλώνοντας έτσι ότι είναι με το μέρος τους. Ο ακροατής, κατά συνέπεια, παρακολουθεί από πλεονεκτική θέση τον ήρωα που αγνοεί και πλανάται ή παιδεύεται, γιατί του διαφεύγει μια σημαντική γι’ αυτόν πραγματικότητα, και, αν πάσχει ανάξια, προκαλεί τη συμπάθειά του. «Ειρωνευόμενος» λοιπόν ο λογοτέχνης τους ήρωές του συνεργάζεται με τον ακροατή του, καθώς τον εμπλέκει στη δράση καθιστώντας τον ικανό να καταλαβαίνει με πληρότητα όσα λέγονται και διαδραματίζονται επί σκηνής, αφού γνωρίζει από πρώτο χέρι πολλά από εκείνα που αγνοούν οι ήρωες.

 

Αποσπάσματα από τη σχετική βιβλιογραφία / αρθογραφία

 

1. Η λειτουργία της ειρωνείας

«Σε σχέση με τους περισσότερους “θνητούς” ήρωες του έπους ο ακροατής είναι και αισθάνεται προνομιούχος. Σοφά προειδοποιημένος από τον ποιητή, φτάνει κάποια φορά στο σημείο να γνωρίζει ακριβώς τι συμβαίνει, καλύτερα κι από τον ίδιο τον πολύτροπο. […] Μ’ αυτόν τον τρόπο πολύ σπάνια εκπλήσσεται. Η έκπληξη […] δεν είναι το δώρο που προσφέρει ο επικός ποιητής στον ακροατή του, σε αντίθεση με το συνήθη σημερινό δημιουργό μιας ιστορίας λογοτεχνικής, κινηματογραφικής ή τηλεοπτικής. Το δικό του δώρο, βασισμένο στην παντογνωσία που ήδη πρόσφερε στον ακροατή του, είναι η δυνατότητα που του δίνει να συλλαμβάνει αυτός τις ειρωνείες λόγου και δράσης.»

Ζερβού Α. Tο παιχνίδι της ποιητικής δημιουργίας στην Iλιάδα και την Oδύσσεια. Για μια θεωρία της ομηρικής ποιητικής, εκδ. Iνστιτούτου του βιβλίου – A. Kαρδαμίτσα, Aθήνα 2003.

 

2. O αοιδός και η τυποποίηση

«Γενικά, δεν ήταν εύκολο το επάγγελμα του τραγουδιστή. O αοιδός έπρεπε να έχει εξασκήσει τη μνήμη του αι να παίζει στα δάχτυλα τη μυθολογία. Δεν έφτανε να είναι σε θέση να επαναλάβει γνωστά και πετυχημένα, δικά του ή ξένα τραγούδια· έπρεπε και να μπορεί να συνθέσει στη στιγμή και να αφηγηθεί ποιητικά, αυτοσχεδιάζοντας, όποια ιστορία παλιά ή καινούρια τού ζητούσαν ή αποφάσιζε να τραγουδήσει. Δύσκολο, αλλά για να το πετυχαίνουν οι αοιδοί είχαν αναπτύξει μιαν ιδιαίτερη τεχνική, βασισμένη στην τυποποίηση.

Την τυποποίηση του ποιητικού λόγου των αοιδών την καθόριζε σε γενικές γραμμές ένας κανόνας: τα ίδια πράγματα λέγονται πάντα με τα ίδια λόγια. Αυτό σήμαινε στην πράξη ότι ο τραγουδιστής είχε στον νου του μια σειρά από προκατασκευασμένες διατυπώσεις, τους λογότυπους, που ταίριαζαν στον στίχο και αποδίδανε τη μια ή την άλλη έννοια. Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιος έπαιρνε τον λόγο να δώσει μια απάντηση, ο αοιδός τραγουδούσε: τὸν δ᾿ ἀπαμειβόμενος προσέφη… […] – και συμπλήρωνε τον στίχο, ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιώντας τυποποιημένες πάλι εκφράσεις, όπως …ξανθός Μενέλαος […]· …νεφεληγερέτα Zεὺς […]· …πολύμητις Οδυσσεύς […].

Όχι σπάνια ο λογότυπος αντιστοιχούσε σε έναν ολόκληρο στίχο. […] Σε μεγαλύτερη κλίμακα, ο αοιδός μπορούσε να ενσωματώσει στο τραγούδι του και ολόκληρες τυπικές σκηνές, όπως τις κρατούσε έτοιμες στιχουργημένες στη μνήμη του. Τέτοιες σκηνές ήταν π.χ. η υποδοχή του ξένου, η προετοιμασία ενός γεύματος […].

Ήταν μεγάλη βοήθεια για τον αοιδό, όταν αυτοσχεδίαζε, να αξιοποιήσει έτοιμο υλικό […]. Όμως ούτε ο κανόνας της τυποποίησης ούτε η τραγουδιστική πρακτική απαγόρευε τους νεωτερισμούς. Κάθε άλλο: οι τραγουδιστές νιώθαν ελεύθεροι να παραλλάξουν λίγο ή πολύ τις τυπικές διατυπώσεις, και από τις παραλλαγές τους οι καλύτερες αργά ή γρήγορα ενσωματώνονταν στο παραδοσιακό υλικό.» (Kακριδής, Φ., σσ 8-9, A΄)

 

Δείτε την ανάλυση της ενότητας

http://www.scribd.com/doc/185124392/%CE%9F%CE%BC%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%9F%CE%B4%CF%8D%CF%83%CF%83%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%A1%CE%B1%CF%88%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CE%B1-%CF%83%CF%84-174-360

 

 

Attachments

ΠΟΛΗ – ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

-4-638 -7-638 -8-638 -15-638

 

πολη κρατος docx

Η ΠΟΛΗ – ΚΡΑΤΟΣ

Πότε δημιουργήθηκε;

Δημιουργήθηκε κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. (αρχές αρχαϊκής εποχής) μετά τη διάσπαση του παλιού φυλετικού κράτους.

Πώς δημιουργήθηκε;

Στην αρχή υπήρχαν συνοικισμοί, οι οποίοι ενώθηκαν σε μια πόλη (το άστυ), γύρω από μια ακρόπολη (οχυρωμένος λόφος με απότομες πλαγιές).

Τι υπήρχε πάνω και γύρω από την ακρόπολη;

Πάνω στην ακρόπολη υπήρχαν ναοί και δημόσια κτήρια. Κάτω και γύρω από αυτήν υπήρχαν καταστήματα και κατοικίες.

Ήταν οχυρωμένες οι πόλεις-κράτη;

Ναι. Σταδιακά, περιβλήθηκαν με τείχη, εκτός της Σπάρτης.

Έμεναν άνθρωποι στην ύπαιθρο;

Ναι. Εκτός των τειχών, στην ύπαιθρο, εξακολούθησε να μένει ένα μέρος του πληθυσμού που ασχολούνταν με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία.

Η Ακρόπολη των Αθηνών

Η Ακρόπολη του Άργους
Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΙ Η ΟΠΛΙΤΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ

Οι πολίτες αισθάνονταν ασφαλείς μέσα στις πόλεις-κράτη, ασχολούνταν με διάφορα πράγματα, φρόντιζαν για το κράτος και μετείχαν ενεργά στα κοινά. Οι πολίτες, επίσης στρατεύονταν, συγκροτώντας την «οπλιτική φάλαγγα» (συμμετείχαν μόνο όσοι μπορούσαν να δαπανήσουν χρήματα για να έχουν δική τους πανοπλία). Οι κοινωνικές διαφορές περιορίστηκαν, καθώς πολλοί συμμετείχαν πλέον στα κοινά. Δεν έλειψαν, όμως οι πολιτικοί ανταγωνισμοί, ανάμεσα σε αυτούς που ήθελαν την εξουσία.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ : Όταν συγκροτήθηκαν οι πόλεις-κράτη, η βασιλεία είχε πια παρακμάσει.

ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ : Την εξουσία καταλάμβαναν οι ευγενείς, οι άριστοι (ιδιοκτήτες γης που παλιότερα ήταν σύμβουλοι του βασιλιά). Κριτήριο για τη συμμετοχή στην εξουσία ήταν η καταγωγή.

ΤΟ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ : Με την ανάπτυξη του εμπορίου και την ευρεία χρησιμοποίηση νομισμάτων, δημιουργήθηκε μια νέα τάξη που με τη δύναμη του χρήματος πήρε την εξουσία από τους αριστοκράτες. Κριτήριο για τη συμμετοχή στην εξουσία ήταν ο πλούτος.

Η ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ : Συχνά ξεσπούσαν ταραχές κατά της ολιγαρχίας. Την κοινωνική δυσαρέσκεια εκμεταλλεύτηκαν κάποια φιλόδοξα άτομα, που πήραν την εξουσία (πολλές φορές με τη θέληση του λαού). Οι τύραννοι δεν έδιναν λόγο σε κανέναν για τις αποφάσεις τους και απέβλεπαν στο δικό τους όφελος. Δεν κέρδισαν τη συμπάθεια του λαού, αν και έκαναν πολλά έργα. Κάποιοι σημαντικοί τύραννοι ήταν ο Περίανδρος στην Κόρινθο, ,ο Πολυκράτης στη Σάμο ,ο Πεισίστρατος στην Αθήνα, ο Φείδων στο Άργος κ.α.

Πηγή:http://skapanefs.blogspot.gr/2011/12/blog-post_5642.html

Attachments

φύλλο εργ. στον β’ αποικισμό

Φύλλα εργασίας στην Ιστορία α γυμνασίου

askhseis b apoikismos

Υλικό για τις εργασίες

Σας παραθέτω χρήσιμες διευθύνσεις για όλες τις εργασίες και τις πηγές για τις ερωτήσεις 3 και 4. Ανοίξτε τα έγγραφα που ακολουθούν

χρήσιμες διευθυνσεις

πηγες

Εργασία του μαθητή Ανδρέα Μπράβου στην 4η πηγή:

ΙΜΕΡΑ

ραψ. α στ. 109-173

  1. ra109_173_23 (2) 2ο φύλλο εργασίας
  2. Πατήστε στο λινκ και κάντε την άσκηση κατανόησης

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Didaskontas-Odysseia03.htm#1

στο

Απάντησε σε ερωτήσεις κατανόησης πατώντας την εικόνα

 

2. Κάντε το 1ο  φύλλο εργασίας

Attachments

Αποικιακή εξάπλωση

fyllo ergasias β αποικισμός

 

ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ docx

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.Χ)

ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ

Β’ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (8ος αιώνας π.Χ.)

Προς τα πού;

Προς τις ακτές της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Ιδιαίτερα προς τη νότια Ιταλία, όπου οι αποικίες ήταν τόσο πολλές ώστε η περιοχή ονομάστηκε «Μεγάλη Ελλάδα».

Αιτίες αποικισμού:

  1. οικονομικοί λόγοι (ανάγκη για καλλιεργήσιμη γη και για προμήθεια σιδήρου και άλλων μετάλλων)
  2. πολιτικοί λόγοι (η επικράτηση σε διάφορες πόλεις πολιτικών αντιπάλων των αποίκων)

Πώς γινόταν ο αποικισμός;

  1. Γινόταν επιλογή της περιοχής και αναχωρούσαν οργανωμένα. Συνήθως διάλεγαν περιοχή με πλούσια ενδοχώρα, απάνεμο λιμάνι και φυσική οχύρωση. Το τελευταίο ήταν πολύ σημαντικό γιατί συχνά αντιμετώπιζαν την έχθρα από τους παλιούς κατοίκους της περιοχής όπου αποίκιζαν, αν και σπάνια έφταναν στον πόλεμο.
  2. Η πόλη από την οποία έφευγαν οι άποικοι ονομαζόταν μητρόπολη (μητέρα-πόλη)
  3. Υπήρχε ένας αρχηγός της αποστολής (ο οικιστής). Αυτός έπρεπε να έχει ξεχωριστές ικανότητες και να εμπνέει εμπιστοσύνη σε όλους.
  4. Γινόταν τελετή κατά την αναχώρηση με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων της μητρόπολης
  5. Η νέα πόλη (αποικία) είχε δική της οργάνωση και θεσμούς.
  6. Σταδιακά, η αποικία γινόταν ανεξάρτητη και δημιουργούσε συμμαχίες και οικονομικές σχέσεις με τις γύρω πόλεις.
  7. Οι δεσμοί της αποικίας με τη μητρόπολη ήταν στενοί και η σύγκρουση ανάμεσά τους αδιανόητη. Αν καμιά φορά συγκρούονταν, αυτό κατακρινόταν από όλους.

Οι συνέπειες του αποικισμού:

  1. Η επαφή με άλλους λαούς διεύρυνε τον πνευματικό ορίζοντα των αποίκων
  2. δημιουργήθηκαν νέα επαγγέλματα
  3. αναπτύχθηκε η αγγειοπλαστική και η ζωγραφική των αγγείων
  4. η ευρεία κατανάλωση αύξησε τις αγορές. Αυξήθηκαν οι έμποροι.
  5. αναπτύχθηκαν παράλληλα με τους εμπόρους οι μικρέμποροι (κάπηλοι).

 

Πηγή:

http://skapanefs.blogspot.gr/2011/12/blog-post_2045.html

Πολιτιστική αναγέννηση

Ιστορία Α’ Γυμνασίου : Η πολιτισμική αναγέννηση

Η ΓΡΑΦΗ

Η Γραμμική Β’ είχε εξαφανιστεί μαζί με την κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου (περίπου το 1.200 π.Χ.). Το β’ μισό του 8ου αιώνα π.Χ. (750-700 π.Χ) μια νέα γραφή εμφανίζεται στον ελληνικό κόσμο : πρόκειται για ένα νέο αλφάβητο που μοιάζει με το φοινικικό με τη διαφορά ότι αυτό έχει και φωνήεντα (το φοινικικό είχε μόνο σύμφωνα).

Η γραφή έγινε πιο εύκολη κι έτσι πολλοί περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να μαθαίνουν να γράφουν, να διαβάζουν και να συμμετέχουν ενεργά στον πολιτισμό. Από το ελληνικό αλφάβητο γεννήθηκε αργότερα το λατινικό.

Η ΤΕΧΝΗ

Η τέχνη που δημιουργήθηκε από τον 11ο ως τον 8ο αιώνα π.Χ. ονομάστηκε γεωμετρική (από τα γεωμετρικά σχήματα που διακοσμούσαν τα αγγεία)

Γεωμετρικές ήταν και οι μορφές των ανθρώπων και των ζώων που διακοσμούσαν τα αγγεία

Αρχικά στα αγγεία ζωγραφίζανε με διαβήτη ομόκεντρους κύκλους και ημικύκλια. Αργότερα ζωγράφιζαν και τρίγωνα, ρόμβους, μαίανδρους. Στα μεγάλα αγγεία που έβαζαν πάνω από τους τάφους (τα σήματα) ζωγράφιζαν σειρές ζώων και παραστάσεις σχετικές με τον θάνατο. Προς το τέλος διακοσμούσαν τα αγγεία και με μυθολογικά θέματα.

ΟΙ ΝΑΟΙ

Αντίθετα με τη μινωική και μυκηναϊκή εποχή (που δεν είχαμε μεγάλους ναούς), τώρα φτιάχνονται για τη λατρεία των θεών μεγάλοι ναοί. Στους τοίχους βάζουν λίθους (κάτω) και πλίνθους (ψηλά). Οι στέγες είναι από πηλό και κλαδιά και έχουν σχήμα επίπεδο ή σαμαρωτό. Μερικοί ναοί π.χ. το Ηραίο της Σάμου είναι μεγάλοι με κίονες και βάθρο για το άγαλμα. Κάποιοι από τους ναούς (π.χ. Δελφοί, Δωδώνη, Ολυμπία) αποκτούν πανελλήνια ακτινοβολία.

ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ – ΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Είναι μικρά, όπως και οι οικισμοί। Χτίζονται σε υψώματα για να υπάρχει προστασία. Μερικοί οικισμοί είναι οχυρωμένοι με ισχυρά τείχη.

Πηγή: http://skapanefs.blogspot.gr/2011/12/blog-post_25.html

Πατήστε στο λινκ:      https://filologein.wordpress.com/2012/10/21/%CE%BA%CE%B5%CF%86-%CE%B3-%CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%84-2-%CE%B7-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B7/

και δείτε  εικόνες σχετικές με το περιεχόμενο του μαθήματος

Attachments

Ερωτόκριτος

ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

Βιτσέντζου Κορνάρου, Ερωτόκριτος

 

Ο Ερωτόκριτος είναι ένα μεγάλο αφηγηματικό ποίημα, ένα έμμετρο μυθιστόρημα με πλοκή παραμυθιού. Η δράση του εκτυλίσσεται στην ειδωλολατρική Αθήνα. Το έργο χωρίζεται σε πέντε μέρη και αποτελείται από 10.052 δεκαπεντασύλλαβους, ομοιοκατάληκτους στίχους. Στο ποίημα εξυμνούνται οι ιπποτικές αρετές, η παλικαριά, ο έρωτας, η φιλία, γενναιοφροσύνη, κλπ. Στο έργο διακρίνονται στοιχεία της ελληνικής λαϊκής παράδοσης μέσα από τον συνδυασμό στοιχείων αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και στοιχείων της λαϊκής νοοτροπίας της εποχής.

Γ. 891-936: Διάλογος Ρήγα Ηρακλή και Πεζόστρατου (1ο απόσπασμα)

 

Το πρώτο απόσπασμα θίγει το θέμα της κοινωνικής διαφοράς ανάμεσα στην οικογένεια της Αρετούσας και του Ερωτόκριτου. Έχει στο μεταξύ προηγηθεί ο έρωτας του Ερωτόκριτου και η ανταπόκριση της Αρετούσας (Α΄ Μέρος) καθώς και το κονταροχτύπημα και η νίκη του Ερωτόκριτου (Β΄ Μέρος). Οι δύο νέοι αποφασίζουν να παρακαλέσει ο Ερωτόκριτος τον πατέρα του, Πεζόστρατο, να αποκαλύψει στον πατέρα της Αρετούσας και βασιλιά Ηράκλη την αγάπη τους και τα σχέδιά τους για το γάμο.

 ΘΕΜΑ

Ο Πεζόστρατος ζητά από τον βασιλιά να γίνει η κόρη του βασιλιά, Αρετούσα, γυναίκα του γιου του, Ερωτόκριτου. Ο Ηράκλης οργίζεται, διώχνει τον Πεζόστρατο και διατάζει να εξοριστεί ο Ερωτόκριτος.

ΔΟΜΗ – ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1η (891-898):   Η απόφαση του Πεζόστρατου να μιλήσει στον βασιλιά

2η (899-910):   Τα επιχειρήματα του Πεζόστρατου μπροστά στον βασιλιά

3η (911-919):   Ο Πεζόστρατος αποκαλύπτει στον βασιλιά την αγάπη των δύο νέων

4η (920-936):   Η οργισμένη αντίδραση του βασιλιά

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

 

Χαρακτηρισμός και επιχειρήματα του Πεζόστρατου

Ο Πεζόστρατος αφού πρώτα προσπαθεί να πείσει τον γιο να αλλάξει γνώμη, τελικά εξαιτίας της μεγάλης του αγάπης του προς τον Ερωτόκριτο, αποφασίζει να μιλήσει στον βασιλιά. Ωστόσο, έχοντας επίγνωση της κατώτερης κοινωνικής του θέσης και καθώς αντιλαμβάνεται πόσο ευαίσθητο είναι το ζήτημα για το οποίο θα μιλήσει στον βασιλιά, καθυστερεί την κουβέντα του και διστάζει. Τελικά όμως παρουσιάζεται μπροστά στον βασιλιά μετριοπαθής και συνετός και καταφέρνει να του μιλήσει με τόλμη και ευθύτητα. Υποστηρίζει πως τα πνευματικά και σωματικά χαρίσματα είναι τα βασικά προσόντα ενός ανθρώπου και όχι η καταγωγή του.

 

Μάλιστα χρησιμοποιεί τα ακόλουθα επιχειρήματα, επικαλούμενος τη λογική του βασιλιά:

  • Κάνει ένα είδος ιστορικής αναδρομής στο παρελθόν, αποδίδοντας κύρος σε παλαιότερες εποχές (σε σχέση με το παρόν), κατά τις οποίες ζούσαν «μεγάλοι αθρώποι»
  • Αναφέρει ότι οι αφέντες και οι βασιλιάδες παλαιότερων εποχών είχαν άλλες αξίες στη ζωή τους: έβαζαν την αρετή, τη γνώση, την ανδρεία και τα κάλλη, πάνω από τα πλούτη, την εξουσία και τα χρήματα και επέτρεπαν στα παιδιά τους να βρίσκουν το ταίρι τους και μεταξύ των απλών ανθρώπων του λαού, αρκεί να είχε τα παραπάνω πνευματικά και σωματικά χαρίσματα.
  • Στη συνέχεια καταφεύγει σε γνωμικό (άποψη που παραδέχονται όλοι και που εκφράζει τον κοινό νου ή μια ευρέως αποδεκτή αλήθεια): ότι η αρετή, η γνώση και η ευγένεια είναι αγαθά που δεν μπορεί να καταστρέψει ο χρόνος, σε αντίθεση με τα βασίλεια, την εξουσία, την περιουσία που έρχονται και παρέρχονται. Με άλλα λόγια υπογραμμίζει το ευμετάβλητο του πλούτου και της εξουσίας, ενώ η αρετή, η γνώση και η ευγένεια παρουσιάζονται ως διαχρονικές αξίες.
  • Καταλήγει ότι ο τροχός της τύχης που φέρνει άλλοτε λύπες και άλλοτε χαρές δεν μπορεί ποτέ να καταργήσει την αξία της γνώσης και της αρετής.
  • Ο Πεζόστρατος με τον λόγο του εκφράζει τις αξίες και αντιλήψεις της ανερχόμενης αστικής τάξης.

 

Η αντίδραση του βασιλιά

  • Ο βασιλιάς οργίζεται, διώχνει τον Πεζόστρατο και διατάζει να εξοριστεί ο Ερωτόκριτος. Σε περίπτωση που δε συμμορφωθούν με τις διαταγές του, τους απειλεί με θάνατο. Νιώθοντας προσβεβλημένος από το ‘θράσος’ του Πεζόστρατου, να ζητήσει την κόρη του για γυναίκα του γιου του, ο Ηράκλης οδηγείται σε μια συμπεριφορά αυταρχική, εγωιστική, αλαζονική (‘υβριστική’) και βίαιη. Εκφράζει την αυθαιρεσία και την αλαζονεία της εξουσίας.
  • Αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση ανθρώπου, ο οποίος κατέχοντας την εξουσία, αισθάνεται παντοδύναμος και νομίζει πως μπορεί να συμπεριφέρεται απέναντι σε όλους τους υπόλοιπους σαν να ήταν υποχείριά του, έχοντας το δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει.
  • Πιστεύει ακράδαντα στην αντίληψη πως η καταγωγή είναι απαραίτητη στην επιλογή του συντρόφου, υποτιμώντας άλλες αρετές και χαρίσματα, που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος.
  • Εκφράζει τις αντιλήψεις και αξίες του κατεστημένου – της αριστοκρατίας.


ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

 

Μετρική

Το ποίημα είναι γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (όπως και τα δημοτικά τραγούδια) με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία (υπάρχει ομοιοκαταληξία σε κάθε δίστιχο)

Γλώσσα

Δημοτική γλώσσα και ειδικότερα το λαϊκό ιδίωμα της Ανατολικής Κρήτης.

Εκφραστικά μέσα

Στον Ερωτόκριτο αφθονούν οι ομηρικές παρομοιώσεις, υπάρχει σύνθεση αντιθέσεων και το στοιχείο της υπερβολής.

 

Ο αφηγητής-ποιητής & οι διάλογοι των προσώπων

Ο ποιητής άλλοτε παίρνει ο ίδιος τον λόγο (αναλαμβάνει τον ρόλο του αφηγητή) και μας αφηγείται σε γ΄ πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση) τα γεγονότα της ιστορίας, περιγράφει εικόνες, χαρακτηρίζει τα πρόσωπα και μας παρουσιάζει τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους και τις ψυχικές τους συγκρούσεις. Άλλοτε πάλι αφήνει τα ίδια τα πρόσωπα να μιλήσουν με τη δική τους φωνή, μέσα από τους διαλόγους.

Ο ποιητής με την εναλλαγή αφήγησης και διαλόγων πετυχαίνει

  • να διατηρήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των αναγνωστών
  • να δώσει έμφαση στα σημεία της ιστορίας που θέλει (βάζοντας τους ήρωες να μιλούν οι ίδιοι) και να παρουσιάσει σύντομα άλλα σημεία της ιστορίας (δίνοντάς τα περιληπτικά μέσα από την τριτοπρόσωπη αφήγηση)
  • να μας εξηγήσει καλύτερα κάποιες καταστάσεις, ενσωματώνοντας σχόλια και κρίσεις του (μέσα στην τριτοπρόσωπη αφήγηση), ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα κάποιες καταστάσεις και συμπεριφορές των ηρώων.
  • Έτσι στο έργο υπάρχει μεικτός τρόπος αφήγησης.
  • Αφήγηση σε γ΄ πρόσωπο: ο ποιητής-αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα, περιγράφει εικόνες, χαρακτηρίζει τα πρόσωπα και συνδέει τους διαλόγους των προσώπων μεταξύ τους.
  • Διάλογοι των προσώπων (ο κάθε ήρωας μιλά σε α΄πρόσωπο): Τα πρόσωπα του έργου παίρνουν τον λόγο και μιλούν

 

Δ. 1003-1038: Μάχη Αθηναίων και Βλάχων (2ο απόσπασμα)

ΘΕΜΑ

Κατά τη διάρκεια της μάχης μεταξύ Αθηναίων και Βλάχων ο Ερωτόκριτος έφιππος κατατροπώνει τους Βλάχους και σώζει τους Αθηναίους.

Το απόσπασμα αποτελεί μία ενότητα.

 

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Επικά στοιχεία

Το ηρωικό πνεύμα και τα ανδραγαθήματα του ήρωα μέσα στη μάχη.

Το επικό στοιχείο υπογραμμίζεται με τη χρήση ομηρικών παρομοιώσεων και τη χρήση κατάλληλων ουσιαστικών και επιθέτων:

 

Παρομοιώσεις

1013-1018: Ο Ερωτόκριτος παρομοιάζεται με ανεμοστρόβιλο που προκαλεί τρομερό θόρυβο και τρόμο στον εχθρό.

1025-1034: Ο ήρωας παρομοιάζεται με πεινασμένο λιοντάρι που ορμά να κατασπαράξει τα θύματά του.

1035-1036: Ο Έρωτόκριτος παρομοιάζεται με αϊτό που ορμά για ν’ αρπάξει τη λεία του.

 

Παρατηρούμε ότι όλες οι παρομοιώσεις είναι από τον κόσμο της φύσης, για να είναι άμεσα κατανοητές από τους αναγνώστες της εποχής και ταυτόχρονα είναι ιδιαίτερα εκφραστικές και ζωντανές. Θυμίζουν τις παρομοιώσεις του Ομήρου γι αυτό και μπορούν να χαρακτηριστούν ως ομηρικές.

Ασκηση: Σχήματα Λόγου : Να βρείτε :

  1. Μεταφορά: ………………………………………………………………..
  2. Σύγκριση- αντίθεση : ……………………………………………………..
  3. Ασύνδετο και παρατακτικό σχήμα : ……………………………………                                                                                                                                πηγή: usrs.sch.gr/fk-thess/NEA_3_GYMNASIOU/KORNAROS_EROTOKRITOS.doc ερωτοκριτος γ γυμν αναλυση