Όχι. Δεν υπήρχε με τη σημερινή έννοια του όρου. Οι Έλληνες ζούσαν απλωμένοι σε ένα μεγάλο γεωγραφικό χώρο και ήταν χωρισμένοι σε πόλεις –κράτη.
Ποια ήταν τα κοινά στοιχεία τους;
α) Μιλούσαν όλοι την ίδια γλώσσα (με κάποιες διαφορές)
β) Λάτρευαν όλοι τους ίδιους θεούς.
Οι Έλληνες θέλοντας να ικανοποιήσουν το αίσθημα και την ιδέα ότι ανήκαν στον ίδιο λαό δημιούργησαν κάποιες εκδηλώσεις που είχαν πανελλήνιο χαρακτήρα. Αυτές ήταν :
Οι ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ : Ήταν η μεγαλύτερη συνάντηση των Ελλήνων. Γίνονταν κάθε 4 χρόνιακαι έπαιρναν μέρος μόνο Έλληνες. Ξεκίνησαν το 776 π.Χ(από τότε άρχισαν να χρονολογούν τα γεγονότα π.χ το 576 π.Χ το λέγανε : «έτος της 50ης Ολυμπιάδας», το 560 π.Χ «έτος της 54ης Ολυμπιάδας» κ.ο.κ.)Γίνονταν στην Ολυμπία(Πελοπόννησο) προς τιμήν του Δία, του οποίου ο ναός υπήρχε εκεί.Πριν από την έναρξή τους, κήρυκες περιέτρεχαν την Ελλάδα για να ενημερώσουν τον κόσμο. Οι πόλεμοι σταματούσαν (γινόταν εκεχειρία). Οι νικητές στεφανώνονταν με κλαδί αγριελιάς και θαυμάζονταν από όλον τον κόσμο. Η υποδοχή τους στην πόλη τους ήταν θριαμβευτική (γκρέμιζαν ένα κομμάτι του τείχους συμβολικά και από εκεί έμπαινε πάνω σε άρμα ο νικητής). Στη Σπάρτη ο ολυμπιονίκης αποκτούσε το προνόμιο να πολεμάει στη μάχη δίπλα στον βασιλιά.
Τα ΜΑΝΤΕΙΑ : Το πιο ονομαστό ήταν αυτό των Δελφών, που ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Ο θεός έδινε τους χρησμούς μέσω της ιέρειας (Πυθίας). Οι χρησμοί συχνά είχαν αμφίσημο νόημα (ερμηνεύονταν με διαφορετικούς τρόπους). Το μαντείο είχε τεράστια φήμη εντός και εκτός Ελλάδος.
Οι ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΕΣ : Οι πόλεις που βρίσκονταν γύρω από ένα ιερό έφτιαχναν ενώσεις με σκοπό την καλή λειτουργία και την ασφάλεια του ιερού. Αυτές λέγονταν αμφικτιονίες. Η πιο γνωστή ήταν η αμφικτιονία των Δελφών. Κάθε πόλη συμμετείχε στην ένωση με 2 αντιπροσώπους. Η ένωση συνεδρίαζε 2 φορές το χρόνο. Οι αποφάσεις που έπαιρναν ήταν σεβαστές από όλους।
Η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης, οι σπουδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στα μέσα επικοινωνίας και συγκοινωνίας, η διάδοση της γνώσης και η ορθολογιστική οργάνωση της σύγχρονης ζωής είναι γεγονότα που προωθούν το σύγχρονο πολιτισμό. Παράλληλα, οι σχέσεις ανάμεσα στα έθνη που έγιναν πιο στενές και η συγκρότηση υπερεθνικών κοινοτήτων, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγου χάρη, δηλώνουν τη συμφιλίωση των λαών ή τουλάχιστον, τη συνεργασία τους. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι κάπως παράδοξο να παρουσιάζεται και να εντείνεται το φαινόμενο του ρατσισμού, που όχι μόνο δεν προωθεί το πολιτισμό, αλλά αντίθετα τον γυρίζει πολλά χρόνια πίσω.
Ρατσισμός είναι η αντίληψη που υποστηρίζει την ανωτερότητα μιας φυλής και αποβλέπει στη διατήρηση της «καθαρότητάς» της και στη κυριαρχία της έναντι των υπολοίπων. Δηλαδή ρατσισμός είναι να θεωρούμε κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων ως κατώτερη ή ακόμη και άξια περιφρόνησης, λόγω της φυλετικής ή εθνικής της καταγωγής.
Ο σύγχρονος ρατσισμός όμως δεν περιορίζεται μόνο στις φυλετικές διακρίσεις. Έτσι εκτός από το φυλετικό ρατσισμό υπάρχει: • Ο κοινωνικός ρατσισμός, δηλαδή η εχθρική συμπεριφορά απέναντι σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι μετανάστες, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι πρώην φυλακισμένοι, οι φορείς τους AIDS, οι ομοφυλόφιλοι, οι ναρκομανείς, και άλλες κοινωνικές ομάδες. • Ο εθνικός ρατσισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι ένα έθνος είναι ανώτερο από τα άλλα. • Ο θρησκευτικός ρατσισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι μία θρησκεία είναι η μόνη αληθινή και πρέπει να επικρατήσει έναντι των υπολοίπων. • Ο ρατσισμός των αναπτυγμένων κρατών σε βάρος υπανάπτυκτων, όπως ο ρατσισμός σε βάρος των χωρών του τρίτου κόσμου. • Ο ρατσισμός κατά του γυναικείου φύλου, δηλαδή οι εμφανείς ή άτυπες διακρίσεις κατά των γυναικών, που είναι γνωστός ως σεξισμός.
ΑΙΤΙΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ
Τα αίτια του ρατσισμού είναι ποικίλα και λίγο πολύ γνωστά από το παρελθόν καθώς η ανθρωπότητα δεν παραδειγματίστηκε από εμπειρίες τους παρελθόντος και ο ρατσισμός αναβιώνει. Η έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας και η πνευματική φτώχεια είναι ένα από τα σημαντικότερα αίτια του φαινομένου αυτού. Από τη στιγμή που τα άτομα δεν διδάσκονται την αξία της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης, του σεβασμού είναι εύκολο να παρασυρθούν από ρατσιστικές αντιλήψεις. Παράλληλα το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο περιορίζει τους ορίζοντες των ανθρώπων και αδρανοποιεί τη σκέψη τους με αποτέλεσμα να χειραγωγούνται εύκολα και να υιοθετούν άκριτα κάθε είδους στερεότυπα. Η κρίση των αξιών, όπως η ανηθικότητα, ο ανταγωνισμός, η γενικότερη αμφισβήτηση των ανθρωπιστικών ιδανικών καλλιεργούν το μίσος στις ψυχές των ανθρώπων που πυροδοτεί τις μεταξύ τους σχέσεις. Τα συμπλέγματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας που φέρουν τα άτομα ή και ολόκληροι λαοί καλλιεργούν επίσης το φθόνο και το μίσος. Επιπλέον δημιουργούν την αίσθηση της υπεροχής και την επιθυμία της κυριαρχίας έναντι των άλλων. Τα οικονομικά συμφέροντα είναι άλλη μία σημαντική αιτία, όπως για παράδειγμα ο φυλετικός ρατσισμός κατά των μαύρων είναι ένα ιδεολόγημα που δημιουργήθηκε για να δικαιολογήσει την εκμετάλλευση των λαών της Αφρικής από τους λευκούς. Οι κάθε είδους πολιτικές σκοπιμότητες όπως οι επεκτατικές βλέψεις μιας χώρας σε βάρος άλλης ή η έντεχνη μετάθεση των ευθυνών για την ύπαρξη σοβαρών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων σε συγκεκριμένες ομάδες. Για παράδειγμα οι μετανάστες κατηγορούνται συνήθως σε μια χώρα για την όξυνση της ανεργίας ή την έξαρση της βίας, ενώ αποκρύπτεται η ανικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να δώσει λύσεις. Ο φανατισμός, θρησκευτικός ή εθνικός, που υποκινείται επίσης από ποικίλες σκοπιμότητες, οικονομικές ή πολιτικές. Τέλος οι τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος που στηρίζονται στις μακραίωνες διαμάχες ανάμεσα σε κάποιους λαούς.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ
Ο ρατσισμός σήμερα εκδηλώνεται ποικιλοτρόπως και προσβάλει ανεπανόρθωτα σχεδόν σχέσεις ατόμων, ομάδων, λαών. Προκαλούνται φαινόμενα περιθωριοποίησης, άγονες αντιπαραθέσεις, και καταργούνται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ευδοκιμούν ο πόλεμος αντί της ειρηνικής συνύπαρξης, η βία αντί της γαλήνης, η ξενοφοβία αντί της γόνιμης αλληλεπίδρασης των λαών. Ο ρατσισμός εγκυμονεί απρόβλεπτους κινδύνους για μια κοινωνία, για ένα έθνος, επειδή οι έντονες διακρίσεις μπορεί να οδηγήσουν σε εκμετάλλευση κοινωνικών ομάδων, σε διχασμό και αναταραχές. Κατά αυτόν τον τρόπο ο ρατσισμός μεταθέτει τις ευθύνες για την εκμετάλλευση και τις γνωστές συνέπειές της, τη φτώχεια, την ανεργία, το βιολογικό αφανισμό, τις ανταγωνιστικές ανθρώπινες σχέσεις, την ανισότητα, τη καταπάτηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, από τους κύριους υπεύθυνους δηλαδή τις λίγες ισχυρές χώρες ή τις ολιγάριθμες ισχυρές κοινωνικές ομάδες, στα πιο ανίσχυρα θύματά τους, τις χώρες του τρίτου κόσμου, τις φυλετικές και εθνικές μειονότητες, τις οικονομικά και κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες. Δεν είναι, μάλιστα σπάνιο το φαινόμενο άνθρωποι που υφίστανται το ρατσισμό να γίνονται εξιλαστήρια θύματα, όταν «προκύπτει η ανάγκη» να αποπροσανατολιστεί η κοινή γνώμη και να εκτονωθεί η δυσαρέσκεια της για άλλα ουσιώδη, υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα. Χειρότερη βέβαια απ’ όλα αυτά είναι η προοπτική να ζήσουν οι άνθρωποι σε έναν κόσμο όπου κάποιοι από αυτούς θα νιώσουν το κοινωνικό ρατσισμό να στρέφεται εναντίον τους. Το πρόβλημα, συνεπώς, τους αφορά όλους άμεσα και πρέπει να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητά του και να εναντιωθούν σθεναρά. Ο ρατσισμός είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει και εντείνεται στις μέρες μας, ακόμα και στις πιο σύγχρονες κοινωνίες. Παρόλο που υπάρχουν άνθρωποι που εκδηλώνουν έντονες τάσεις ρατσισμού, υπάρχουν και κάποιες χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες του παρελθόντος που αγωνίστηκαν για την εξάλειψή του και αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους ανθρώπους. Δύο από αυτές τις φυσιογνωμίες είναι ο Νέλσον Μαντέλα και ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ που αξίζει να τους αναφέρουμε για το σημαντικό αγώνα τους στη καταπολέμηση του ρατσισμού. Ο Νέλσον Μαντέλα ήταν ένας μεγάλος πολιτικός ηγέτης που πολέμησε κατά του ρατσισμού στη χώρα του τη Νότια Αφρική. Γεννήθηκε το 1918 στην Untata της Νοτίου Αφρικής και σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Fort Hare. Εκεί άρχισε να συμμετέχει στον πολιτικό αγώνα κατά του ρατσισμού και σε μία μακρά πορεία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και πολυετής φυλάκιση, συνέχισε τους αγώνες του για την εξάλειψή του μέχρι το 1993 όπου τιμήθηκε με το Νόμπελ ειρήνης για το σύνολο των πράξεών του. Ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ ήταν σπουδαίος άνθρωπος και γενναίος αγωνιστής που πρόσφερε τον εαυτό του πριν από πολλά χρόνια στον αγώνα για την ισότητα και τη δικαιοσύνη ανάμεσα στους ανθρώπους. Γεννήθηκε στην Ατλάντα των ΗΠΑ στις 15 Ιανουαρίου του 1929. Ο ίδιος ήταν μαύρος και ένιωθε βαθιά μέσα του την αδικία και τις διακρίσεις εναντίον όσων είχαν άλλο χρώμα, όπως αυτός. Ο αγώνας του ήταν τόσο σκληρός ώστε τελικά θυσιάστηκε για τις ιδέες του και δολοφονήθηκε στις 4 Απριλίου του 1968. Ωστόσο το κήρυγμά του έμεινε ζωντανό, και τελικά έγινε πραγματικότητα! Αυτό που κράτησε το κήρυγμά του ζωντανό ήταν η φλόγα της αγάπης για το συνάνθρωπο, όσο διαφορετικός και αν είναι. Ο ίδιος το 1963 εκφωνώντας το περίφημο λόγο του “I have a dream” έλεγε: «Έχω ένα όνειρο ότι κάποια μέρα τα τέσσερα μικρά παιδιά μου θα ζήσουν σε μία χώρα όπου δεν θα κρίνονται από την απόχρωση του δέρματός τους, αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους….. Ότι μια μέρα μικρά μαύρα αγόρια και κορίτσια θα μπορούν να ενώσουν τα χέρια τους μαζί με τα λευκά παιδιά σαν αδέρφια….. Εκείνο για το οποίο η δικιά μας γενιά θα μετανιώσει πικρά δεν θα είναι τόσο η σκληρότητα και οι αδικίες των κακών ανθρώπων, όσο η απαράδεκτη σιωπή των καλών…..»
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ Με τη θεωρητική και έμπρακτη απόκρουση των ρατσιστικών αντιλήψεων, απ’ όπου κι αν προέρχονται, όποιον κι αν αφορούν, μπορεί να περιοριστεί η έκταση του φαινομένου. Ρατσισμός μπορεί να εκδηλωθεί οπουδήποτε, ακόμα και σε χώρους όπου η εκδήλωσή του είναι απαράδεκτη, στην οικογένεια ή στο σχολείο, για παράδειγμα. Για να μπορούν, όμως οι άνθρωποι να κατανοούν πότε υπονομεύονται τα δικαιώματα των συνανθρώπων τους, τις διακρίσεις σε βάρος τους και τις σκοπιμότητες που κρύβονται, για να είναι σε θέση να κρίνουν τι είναι ρατσιστικό και τι όχι, πρέπει να έχουν γνώσεις. Με την παιδεία, με τη μελέτη της ιστορίας, της κοινωνιολογίας, αλλά και της βιολογίας, όχι μόνο δε θα πέφτουν θύματα της προπαγάνδας, αλλά και θα είναι σε θέση με επιχειρήματα να αποδεικνύουν πως οι ρατσιστικές αντιλήψεις είναι επιστημονικά αβάσιμες και πως η ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους είναι αδιαμφισβήτητη. Με την απόκτηση γνώσεων οι άνθρωποι θα διαπιστώσουν, ακόμα, πως κάθε λαός έχει τη δική του συνεισφορά στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Θα αποκτήσουν ευαισθησία σε θέματα ελευθερίας, δημοκρατίας και δικαιοσύνης. Και οι άνθρωποι που πιστεύουν πραγματικά σ’ αυτές τις αξίες, δεν πρόκειται να γίνουν ποτέ ρατσιστές. Τέλος, οφείλουν να παραμερίσουν τον εγωισμό και να κατανοήσουν πως κάθε άνθρωπος, κάθε φυλή, κάθε έθνος είναι κάτι ξεχωριστό και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παραβιάζει την ιδιαιτερότητα αυτή. Μπορεί για την ισότητα των ανθρώπων να έγιναν πολλοί αγώνες και να κερδήθηκαν αναμφισβήτητες νίκες. Τα φαινόμενα, όμως, αναβίωσης ρατσισμού στις μέρες μας δείχνουν πως το αίτημα για ισότιμες σχέσεις ανθρώπων και λαών, για σχέσεις απαλλαγμένες από διακρίσεις και αδικίες παραμένει πάντα ανοιχτό και επίκαιρο. Γι’ αυτό είναι καιρός να ευαισθητοποιηθούμε και να δράσουμε γρήγορα όλοι, ώστε να συμβάλλουμε στην αντιμετώπισή του και κατά συνέπεια στην εξάλειψή του. Ιδιαίτερα η νέα γενιά θα πρέπει να βοηθήσει όσο μπορεί και όχι να σωπάσει ώστε να γίνει παράδειγμα και για τους άλλους. Να είναι η φωνή μέσω της οποίας ο λαός θα “ξεσηκωθεί” ενάντια στις ρατσιστικές αντιλήψεις κάποιων. Γιατί είναι υποχρέωσή μας να βοηθήσουμε ώστε κάθε άνθρωπος να ζει ελεύθερος σε μια κοινωνία που δεν θα υφίστανται τις διακρίσεις και το ρατσισμό χωρίς λόγο. Γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα, γιατί όλοι είναι ΙΣΟΙ.
Κάποτε τα περιστατικά βίας και παραβατικότητας των ανηλίκων αποτελούσαν κάτι τελείως άγνωστο για την ελληνική πραγματικότητα. Οι ανησυχίες των γονέων περιορίζονταν μόνο στην επίδοση των παιδιών τους στα μαθήματα και ο χώρος του σχολείου ήταν για αυτά εξίσου ασφαλής με το σπίτι τους. Συγκλονιστήκαμε όλοι μας στο άκουσμα τις απίστευτης αγριότητας που επέδειξε ο νεαρός σπουδαστής στη σχολή του ΟΑΕΔ στο Ρέντη, που γεμάτος οργή επεχείρησε να δολοφονήσει τους συμμαθητές του και μετά με ασύλληπτη αποφασιστικότητα αφαίρεσε με όπλο τη ζωή του σαν να μην την άντεχε άλλο. Από πού άντλησε όλο αυτό το μίσος, τι τον ώθησε να το κάνει και γιατί αντιμετώπισε τη ζωή του με τόση απαισιοδοξία; Τα τελευταία χρόνια όμως παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε Γυμνάσια, Λύκεια αλλά πλέον και σε Δημοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει πολλές οικογένειες κυρίως των μεγάλων πόλεων. Η χώρα μας πλέον ζει έντονα την εποχή της παγκοσμιοποίησης και το μονοπολιτισμικό εκπαιδευτικό σύστημα που άλλοτε υπήρχε, αντικαταστάθηκε πλέον από ένα πολυπολιτισμικό και έντονα ποικιλόμορφο σύστημα στο οποίο η χώρα μας φαίνεται να μην έχει καταφέρει να προσαρμοστεί ακόμη. Οι οικονομικές ανισότητες, οι καινούριες μορφές ψυχαγωγίας των παιδιών, ο έκδηλος ρατσισμός, η έλλειψη του απαραίτητου χρόνου των γονέων και τα λάθος πρότυπα είναι κάποιες από τις αιτίες που ευνοούν παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών και δημιουργούν αυτό το πολυδιάστατο πρόβλημα που μέχρι πρότινος ήταν παντελώς άγνωστο στην Ελλάδα. Μαθητές και εκπαιδευτικοί μπαίνουν άλλοτε στη θέση του θύματος και άλλοτε στη θέση του θύτη, διότι πολλές φορές η άσκηση βίας ξυπνάει την αντίδραση και την εκδικητική συμπεριφορά προκειμένου το θύμα να προφυλαχτεί και να σταματήσει το βασανιστήριο που υπόκειται, με αποτέλεσμα η βία να προκαλεί τη βία και αυτός ο φαύλος κύκλος να εντείνει το πρόβλημα εις βάρος κυρίως των παιδιών. Και όταν μιλάμε για βία δεν εννοούμε μόνο τη σωματική, αλλά και τη ψυχολογική και λεκτική βία, μορφές που κάποιες φορές είναι πιο επιβλαβείς για το παιδί από τη σωματική, εφόσον επηρεάζουν έντονα την ψυχοσύνθεσή του και τα σημάδια τους αργούν να επουλωθούν βασανίζοντας και προκαλώντας έναν μόνιμο φόβο στο θύμα. Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές γονείς και εκπαιδευτικοί γίνονται έρμαια αυτών των καταστάσεων, μη γνωρίζοντας πώς να καταπολεμήσουν ένα περιστατικό χωρίς να προκαλέσουν περαιτέρω προβλήματα, όπως το στιγματισμό κάποιου παιδιού και την άδικη επίρρηψη ευθυνών, γεγονός που πιθανόν να προκαλέσει μεγαλύτερα ξεσπάσματα θυμού και προβλήματα μεταξύ παιδιών και οικογενειών. Η θέση του εκπαιδευτικού είναι πολύ λεπτή σε τέτοιες καταστάσεις και οφείλει να κινηθεί με διακριτικότητα και απόλυτη συνεργασία με τις εμπλεκόμενες στο περιστατικό οικογένειες. Όμως σε πολλά σχολεία της χώρας, κυρίως όπου υπάρχει και ποικιλομορφία στο σύνολο των παιδιών, το φαινόμενο βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση και οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν καθημερινά την αδιαφορία αλλά συχνά και την επίθεση των οικογενειών των παραβατικών παιδιών, με αποτέλεσμα να μην καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με επιτυχία. Γρονθοκοπήματα, απειλές με αιχμηρά αντικείμενα, ξεκαθάρισμα λογαριασμών με ραντεβού σε κάποια γειτονιά και γελοιοποίηση συνεσταλμένων παιδιών, είναι κάποια μόνο από τα περιστατικά που συμβαίνουν καθημερινά στον ελληνικό σχολικό χώρο και προκαλούν το φόβο παιδιών και γονέων.
Πέρα όμως από τις γνωστές μορφές βίας, την εμφάνισή της έκανε μια καινούρια μορφή στην Ελλάδα, μια ξενόφερτη «μόδα», το cyberbullying, ένα είδος βίας που δυστυχώς μαστίζει τα περισσότερα σχολεία της χώρας μας, προκαλώντας μεγάλη ανησυχία ακόμη και σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας. Το κινητό τηλέφωνο αποτελεί πλέον απαραίτητο αξεσουάρ των μαθητών, το οποίο αποτελεί και το μέσο εκβιασμού και ξεφτιλισμού παιδιών, που τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζουν καν ότι πρωταγωνιστούν σε φωτογραφίες και βιντεάκια, μέχρι που ενημερώνονται ότι κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Αυτό όμως που πραγματικά σοκάρει, είναι το γεγονός ότι στο διαδίκτυο έχουν πλέον δημιουργηθεί και ομάδες, οι οποίες «προσηλυτίζουν» νέα παιδιά στην επικίνδυνη φάση της εφηβείας, εκμεταλλεύονται τις ανησυχίες και τα διάφορα συμπλέγματα που διακρίνουν κάθε παιδί σ’αυτήν την ηλικία και τα ωθούν στην αυτοκτονία προτείνοντας θεαματικούς τρόπους που θα μπορούσαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους! Πρωτοφανής λοιπόν η έκταση της βίας στα σχολεία, και πλέον γίνεται με τρόπους που γονείς και εκπαιδευτικοί δυσκολεύονται να αντιληφθούν και να προλάβουν. Πως λοιπόν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τέτοιες καταστάσεις που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν εντελώς έξω από την πραγματικότητά μας;
Τα πρώτα σημάδια κακοποίησης παρουσιάζονται όταν το παιδί γυρίζει συχνά στο σπίτι με εκδορές (γδαρσίματα), μελανιές, χτυπήματα στο κεφάλι, στα πόδια και τα χέρια, τα οποία τις περισσότερες φορές τα κρύβει για να μην αναγκαστεί να δώσει εξηγήσεις στην οικογένειά του. Φυσικά, όλα τα παιδιά χτυπούν πάνω στο παιχνίδι, όμως η συχνότητα που τα εντοπίζουμε μπορούν να μας βάλουν σε σκέψεις, όταν ειδικά συνδυάζονται και με περίεργες και ασυνήθιστες συμπεριφορές. Τα παιδιά που δέχονται βία στο σχολείο συνήθως παρουσιάζουν διαταραχές στη συμπεριφορά τους, κλείνονται στον εαυτό ή και αντίθετα έχουν έντονες αντιδράσεις και επιθετική συμπεριφορά. Αυτές οι έντονες ψυχολογικές του μεταπτώσεις οφείλονται στο ότι το παιδί συνήθως ντρέπεται γι’αυτό που του συμβαίνει και παράλληλα φοβάται να το αντιμετωπίσει μόνο του. Επίσης πολλές φορές είναι ενοχικό και θεωρεί ότι αυτό ευθύνεται για ό,τι του συμβαίνει και αυτό διότι έχει μάθει να επιπλήττεται και να τιμωρείται μόνο όταν κάνει κάτι λάθος. Η απότομη πτώση της επίδοσης του στα μαθήματα και η έλλειψη όρεξής, που άλλοτε είχε να ασχοληθεί με αυτά, καθώς και η ξαφνική άρνησή του να πάει το πρωί στο σχολείο, είναι κάποια από τα συνήθη σημάδια που θα πρέπει να μας προβληματίσουν οτι κάτι συμβαίνει στο παιδί που παλαιότερα δεν συνέβαινε. Ακόμα, η ασυνέπεια στις υποχρεώσεις του παιδιού καθώς και η έντονη αφηρημάδα του δηλώνουν πως κάτι το προβληματίζει και διαρκώς το σκέφτεται. Τέλος, ένα παιδί που κακοποιείται, σταματάει να μιλάει στην οικογένειά του για το πώς πέρασε την ημέρα του στο σχολείο, κρύβει πράγματα και αποφεύγει τις ερωτήσεις των γονιών του που περιέχουν λεπτομέρειες. Πολύ σημαντικό είναι να μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα παιδί που δέχεται βία από το διαδίκτυο. Βέβαια αυτό είναι κάτι πολύ δύσκολο γιατί όταν πρόκειται για έφηβο τα συμπτώματα που μπορεί να εντοπίσουμε, είναι πολύ πιθανό να είναι απλά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ηλικίας, όπως το να περνούν το περισσότερο μέρος της ημέρας μπροστά στον υπολογιστή και να μην συμμετέχουν σε πολλές από τις δραστηριότητες της υπόλοιπης οικογένειας. Επίσης, το να ξενυχτάει και να αργεί να ξυπνήσει, να αλλάζει η συμπεριφορά του, να γίνεται επιθετικό πολλές φορές και άλλες να κλείνεται έντονα στο εαυτό του, κάτι δηλαδή που χαρακτηρίζει σχεδόν κάθε έφηβο. Πώς μπορώ να το προφυλάξω από τα χειρότερα; Ο έγκαιρος εντοπισμός του προβλήματος σίγουρα αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος της λύσης του. Από τη στιγμή που ο γονέας παρατηρήσει τα πρώτα σημάδια δηλαδή σημάδια στο σώμα του παιδιού αρκετά συχνά, σε συνδυασμό με έντονες αλλαγές στη συμπεριφορά του, θα πρέπει να πλησιάσει το παιδί με ψυχραιμία, και να συζητήσει μαζί του για το πώς πέρασε την μέρα του στο σχολείο. Είναι πολύ πιθανό, το παιδί να αποφύγει την κουβέντα, να απομακρυνθεί ή ακόμη και να αλλάξει συζήτηση. Συχνά, τα παιδιά που δέχονται βία ντρέπονται να εκμυστηρευτούν το πρόβλημά τους γιατί φοβούνται πως ευθύνονται αυτά για το κακό αυτό και ότι θα δεχτούν την επίπληξη του γονέα. Αυτό συμβαίνει συχνότερα όταν το παιδί δέχεται βία από το δάσκαλο, έναν ενήλικα δηλαδή που σέβονται όλοι, αλλά πολύ συχνά και όταν δέχεται βία από συμμαθητή του. Έτσι λοιπόν, ο γονέας, εξοπλισμένος με μεγάλη υπομονή και γεμάτος αγάπη, πρέπει να προσπαθήσει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του παιδιού και να μάθει ακριβώς τι του συνέβη. Το παιδί πρέπει να νιώσει ότι ο γονέας θα του παρέχει μεγάλη στήριξη στο πρόβλημά του, για να καταφέρει να αποκαλύψει το μυστικό του και να το αντιμετωπίσουν μαζί και αποτελεσματικά. Τόνωση αυτοπεποίθησης Το παιδί που αντιμετωπίζει μόνο του το πρόβλημα και δεν το μοιράζεται με τους δικούς του ανθρώπους, νιώθει ότι ευθύνεται το ίδιο για ότι του συμβαίνει, αισθάνεται υποβιβασμένο από κάποιον δυνατότερο που του ασκεί εξουσία και καταφέρνει να του καθορίζει τη ζωή. Ο γονέας από την πλευρά του οφείλει να του τονώσει την αυτοπεποίθησή και να το πείσει ότι θύτης δεν είναι τίποτα άλλο από ένα παιδί με πολλά σύνδρομα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και σκορπάει το φόβο γιατί υποβαθμίζοντας τους άλλους αισθάνεται δυνατός και σημαντικός. Άρα, πρόκειται για ένα παιδί αδύναμο και βαθιά φοβισμένο. Αν το παιδί-θύμα νιώσει τη δύναμη που έχει μέσα του δεν θα αφήσει το πρόβλημα να το στιγματίσει και θα καταφέρει με τη βοήθεια των γονέων του να το αντιμετωπίσει και να σβήσει τις πληγές που του δημιούργησε η δυσάρεστη γιαυτό κατάσταση. Συνεργασία με τους Δασκάλους Ο δάσκαλος, επειδή έχει καθημερινή επαφή με τα παιδιά, από την πρώτη στιγμή μπορεί να εντοπίσει το πρόβλημα πρώτος και να ενημερώσει τις οικογένειες των παιδιών που εμπλέκονται στην περίπτωση αυτή και μαζί να δώσουν τη λύση. Όμως, τις περισσότερες φορές, τα περιστατικά βίας δεν γίνονται κάτω από το βλέμμα των δασκάλων αλλά με μυστικότητα, με αποτέλεσμα να εντοπίζουν τα σημάδια βίας πρώτοι οι γονείς. Έτσι αυτοί θα πρέπει να ενημερώσουν σύντομα το δάσκαλο, ο οποίος με συζήτηση μέσα στην τάξη αλλά και κατ’ιδίαν με το παιδί που ασκεί βία, να το συμβουλέψει, να του δώσει αρμοδιότητες αλλά και να το επιβραβεύσει σε κάθε τι καλό που κάνει, έτσι ώστε να το κάνει να αισθανθεί σημαντικό και να καταπολεμήσει τα διάφορα σύνδρομα που το βαραίνουν και το οδηγούν σε παραβατικές συμπεριφορές. Επιπλέον, ο δάσκαλος έχει την ικανότητα να πλησιάσει το παιδί που του ασκείται βία, να του παρέχει στήριξη και να το κάνει να τον εμπιστευτεί. Όμως, απαραίτητη προϋπόθεση, για να καταφέρει να φέρει εις πέρας μια τέτοια δύσκολη κατάσταση, αποτελεί η σωστή συνεργασία με τους γονείς του θύματος και του θύτη και η διάθεσή τους να δεχτούν την κατάσταση και όχι να εθελοτυφλούν. Τέλος, ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει τις μεταξύ τους σχέσεις, φέρνοντας κοντά τα δύο παιδιά με διάφορες εργασίες και παιχνίδια, δηλαδή μέσω της ομαδικότητας και της συνεργασίας. Παιδιά- παρατηρητές Αλλά και τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης αποτελούν μέρος του προβλήματος και μπορούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο στην αντιμετώπιση των φαινομένων βίας στο σχολείο. Τα παιδιά-παρατηρητές μιας τέτοιας κατάστασης, έχουν την τάση να δείχνουν συμπάθεια στο παιδί που ασκεί την βία και αυτό συμβαίνει επειδή λογικά φοβούνται μην γίνουν και αυτά ο επόμενος στόχος του, έτσι φέρονται άδικα στο πρόσωπο του θύματος, που αισθάνεται ότι δεν βρίσκει συμπαραστάτες στη δύσκολη αυτή κατάσταση στην οποία μπλέχτηκε , ενώ αντίθετα ο θύτης επιβεβαιώνεται και ουσιαστικά επιβραβεύεται από τους συμμαθητές του. Αν όμως ο δάσκαλος προάγει τη δικαιοσύνη μέσα στην τάξη, μπορεί να καθοδηγήσει τα παιδιά να μάθουν πώς να συμβουλεύουν το παιδί που δημιουργεί το πρόβλημα και πως ένας άλλος συμμαθητής τους έχει ανάγκη τη συμπαράστασή τους.
Πολλές οικογένειες δέχονται παράπονα από δασκάλους και μαθητές ότι το παιδί τους παρουσιάζει επιθετική συμπεριφορά στο σχολείο και τρομοκρατεί τους υπόλοιπους μαθητές. Ρόλος των γονέων είναι καταρχάς να μην αδιαφορήσουν θεωρώντας πως οι μαρτυρίες είναι υπερβολικές και ότι είναι κάτι που θα διορθωθεί από μόνο του. Οπωσδήποτε είναι απαραίτητη η παρέμβαση του γονέα σε μια τέτοια περίπτωση, ο οποίος θα πρέπει να προσπαθήσει, με τη βοήθεια πάντα του δασκάλου, να πλησιάσει το παιδί του και να εντοπίσει τη ρίζα του προβλήματος, όπως το αν το παιδί χρειάζεται απλά την προσοχή των άλλων γιατί ίσως στο σπίτι το παραμελούν ή πιθανόν να έχει μπλεχτεί με «κακές» παρέες ή ακόμη να έχει πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και να αντλεί δύναμη προκαλώντας το φόβο στα υπόλοιπα παιδιά. Εφόσον το πρόβλημα παραμένει και οι γονείς αισθάνονται ότι δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν μόνοι τους, είναι απαραίτητη η παρέμβαση κάποιου ψυχολόγου, που κανονικά οφείλει να διαθέτει κάθε σχολείο και φυσικά αυτό δεν ισχύει, ο οποίος θα μπορέσει να εντοπίσει τις αδυναμίες του παιδιού και να το βοηθήσει να αντιμετωπίσει όλα τα εσωτερικά του προβλήματα. Το πρόβλημα όμως στη χώρα μας είναι ότι δεν μας είναι εύκολο να δεχτούμε ότι το παιδί μας χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου ειδικού και δυστυχώς έχουμε ακόμη ταμπού στο θέμα του ψυχολόγου, επειδή θεωρούμε ότι μια επίσκεψή μας θα καταστήσει το παιδί μας «ψυχικά άρρωστο» και θα το στιγματίσει, συγχέοντας το επάγγελμα του με του ψυχιάτρου. Ο ρόλος του όμως πολλές φορές είναι βαρυσήμαντος και μπορεί να φέρει και πάλι την ηρεμία στο σπίτι και το σχολείο με λίγες μόνο συνεδρίες, διότι μπορεί να βοηθήσει το παιδί να διαχειρίζεται το θυμό του, να ελέγχει τα συναισθήματά του και να ξαναγίνει μέλος της ομάδας του σχολείου. Σίγουρα μια τέτοια κατάσταση δεν είναι καθόλου εύκολη και ευχάριστη για καμία οικογένεια, όμως ο έγκαιρος εντοπισμός του προβλήματος, καθώς και των λόγων που το προκαλούν, μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην επίλυσή του. Οφείλουμε όλοι μας να γνωρίζουμε πως το ίδιο το παιδί δεν ευθύνεται για τις παραβατικές του αντιδράσεις, αλλά όλες εκείνες οι επιρροές και τα αρνητικά μηνύματα που δέχεται καθημερινά από το περιβάλλον του και την ίδια την κοινωνία στη οποία αναπτύσσεται. Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κατηγορήσουμε και να περιθωριοποιήσουμε ένα τέτοιο παιδί, που στην ουσία είναι δικό μας δημιούργημα, αλλά οφείλουμε να το βοηθήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις να βρει το δρόμο του έτσι ώστε να αποφύγουμε την πλήρη αλλοτρίωση του χαρακτήρα του, που θα του στοιχίσει το μέλλον του. Γρηγοριάδου Κωνσταντίνα
Αποδοχή του δεδομένου: μια μορφή φανατισμού είναι ο ρατσισμός απέναντι σε άτομα, ομάδες, φυλές, επαγγέλματα.
ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ:
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Απορρίπτοντας την αρχή της ισότητας, η ιδεολογία του ρατσισμού διακρίνει και διαχωρίζει με τρόπο μεροληπτικό τους ανθρώπους, ανάλογα με το χρώμα, το φύλο, την καταγωγή, το επάγγελμά τους.
Παραδείγματα κοινωνικού ρατσισμού έχουμε πολλά, που δεν εμφανίζονται σε στενά τοπικά πλαίσια, αλλά χαρακτηρίζουν σχεδόν όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο: απέναντι στις γυναίκες, απέναντι στους νέγρους και σε ανθρώπους άλλων φυλών (Εβραίους, Ασιάτες, τσιγγάνους), απέναντι σε άτομα που μειονεκτούν πνευματικά ή σωματικά (ψυχικά ασθενείς, σωματικά ανάπηρους, φορείς του AIDS).
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Εκδηλώσεις ρατσισμού συναντούμε στην αρχαιότητα με το διαχωρισμό των ανθρώπων σε ελεύθερους και δούλους. Ο ρατσισμός αργότερα κυριάρχησε ως ιδεολογία και χαρακτήρισε ολόκληρες εποχές στη μακραίωνη ιστορία του ανθρώπου (αποικιοκρατία – ναζιστική Γερμανία).
Σήμερα, ο ρατσισμός έρχεται να ενισχύσει το γενικότερο κλίμα των αντιθέσεων και συγκρούσεων που κυριαρχεί στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
ΑΙΤΙΑ:
1. Ένα από τα σημαντικότερα αίτια, που καλλιεργεί και θρέφει το φαινόμενο του ρατσισμού, είναι το χαμηλό πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο πολλών ανθρώπων. Η πνευματική ρηχότητα εμποδίζει τον άνθρωπο να προσεγγίσει ηθικά και συναισθηματικά τους συνανθρώπους του μέσα από τις αρχές του ανθρωπισμού και ενισχύει την ανισότητα και την κυριαρχία του ισχυρού.
2. Οι προκαταλήψεις απέναντι σε ομάδες ανθρώπων ενισχύουν την ιδεολογία του ρατσισμού. Οι προκαταλήψεις αυτές εξαρτώνται από το πνευματικό επίπεδο των ατόμων.
3. Πολλές μορφές κοινωνικού ρατσισμού οφείλονται σε οικονομικά συμφέροντα. Γι’ αυτό το λόγο καλλιεργείται ένα κλίμα εχθρικό εναντίον ατόμων ή ομάδων, με σκοπό να επιτευχθεί ο παραγκωνισμός τους από την κοινωνική και οικονομική ζωή.
4. Στη σημερινή εποχή οι ανταγωνιστικές τάσεις χαρακτηρίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και πολύ συχνά οδηγούν στη ζήλια, στο μίσος, γεγονός που βοηθά στην υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων.
5. Η δημιουργία συμπλεγμάτων κατωτερότητας ή ανωτερότητας αποτελεί μια άλλη σημαντική αιτία ρατσισμού. Ορισμένοι άνθρωποι, προσπαθώντας να καλύψουν δικές τους ατέλειες και ελαττώματα, που οφείλονται στην ασταθή προσωπικότητά τους, υποβιβάζουν τους άλλους για να υπερυψωθούν οι ίδιοι.
6. Η έλλειψη σεβασμού μεταξύ των ανθρώπων και γενικά καλλιέργειας των ανθρωπιστικών αξιών, ενισχύει τον κοινωνικό ρατσισμό.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:
1. Παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ατομικές ελευθερίες που υποστήριξαν όλα τα φωτισμένα πνεύματα της ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο προσβάλλει την ανθρώπινη προσωπικότητα.
2. Περιθωριοποιούνται άτομα και ομάδες, με αποτέλεσμα να χάνει η κοινωνία ένα ιδιαίτερα σημαντικό και πολλές φορές ικανό δυναμικό, που θα μπορούσε να συμβάλλει στην ανάπτυξη και ευημερία.
3. Επικρατεί αναξιοκρατία, κοινωνικές ανισότητες, διχόνοια, φαινόμενα που δυναμιτίζουν την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας (απώλεια κοινωνικής συνοχής, ομαλότητας).
4. Ξεσπούν συγκρούσεις, εκδηλώνονται ταραχές, κυριαρχεί η βία, που «πληγώνει» την έννοια και την αξία του πολιτισμένου ανθρώπου.
5. Διευρύνεται το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και φτωχών. Δημιουργεί άθλιες συνθήκες διαβίωσης, και οδηγεί στην ανεργία και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, ένα, μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Έτσι πολλοί ωθούνται στην εγκληματικότητα και τα ναρκωτικά. Οι άνθρωποι χωρίζονται σε τάξεις «ισχυρών» και «αδυνάτων», «ανωτέρων» και κατωτέρων ανθρώπων.
6. Συντελεί στην εκμετάλλευση και την υποδούλωση των ανθρώπων και των λαών.
7. Δημιουργεί «χωριστή συμβίωση» (Απαρτχάιντ) των κατοίκων ενός κράτους.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ:
1. Οι γονείς στο στενό περιβάλλον της οικογένειας πρέπει να διαποτίζουν τα παιδιά τους με ανθρωπιστικές αρχές. Έτσι, το άτομο από τη νεαρή ηλικία θα μαθαίνει να σέβεται το συνάνθρωπό του σαν ύπαρξη και σαν προσωπικότητα.
2. Η ανθρωπιστική παιδεία είναι δυνατό να συμβάλλει στη στενότερη επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων ανεξαρτήτου χρώματος, φύλου, καταγωγής, επαγγέλματος. Η πνευματική καλλιέργεια θα μας απομακρύνει από το φανατισμό και τις προκαταλήψεις, βοηθώντας στο να επανατοποθετήσουμε σε σωστότερες και δικαιότερες βάσεις τις σχέσεις με τους συνανθρώπους μας (συνειδητοποίηση της αξίας άνθρωπος).
3. Απαιτείται η ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων, ώστε να αγωνιστούν για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, στις χώρες που υπάρχουν.
4. Θα πρέπει να υπάρξει επίσης μια δικαιότερη κοινωνική πολιτική, που δε θα κάνει καμιά διάκριση μεταξύ των ανθρώπων, αλλά θα παρέχει σε όλους ίσες ευκαιρίες στον τομέα της απασχόλησης, της εφαρμογής των νόμων και γενικά σε κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης δραστηριότητας που καθορίζεται από τις σχέσεις κράτους – πολίτη.
5. Ευαισθητοποίηση όλων των κρατών σε παγκόσμια κλίμακα πάνω σε θέματα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (μειονότητες).
6. Υλική και ηθική βοήθεια στους λαούς που καταπιέζονται από το ρατσισμό.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Επιβάλλεται, κυρίως στη σημερινή εποχή, οι προσπάθειες για έναν κόσμο δικαιότερο, πιο πολιτισμένο, να είναι συνεχείς. Και για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού θα πρέπει να εργαστούμε όλοι σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Μόνο, λοιπόν, με την εξάλειψη κάθε είδους διάκρισης θα μπορέσει να παγιωθεί η ειρήνη, η συνεργασία και η γόνιμη επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.
Ο Γιώργος Σεφέρης γράφει για τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη:
Το χειρόγραφο αυτό, τυπωμένο, πιάνει πάνω από 460 πυκνές σελίδες μεγάλου σχήματος. Ο Μακρυγιάννης το αρχίζει στις 26 Φεβρουαρίου 1829, τριανταδύο περίπου χρονών, στο Άργος, όπου τον βρίσκουμε “Αρχηγό της Εκτελεστικής δύναμης της Πελοπόννησος και Σπάρτης”, είτε καταγράφοντας παλαιότερα γεγονότα, είτε σημειώνοντας γεγονότα παρόντα σαν ένα ημερολόγιο. Περισσότερο από το μισό είναι γραμμένο, ως φαίνεται, στο Άργος, ως τα 1832. Το συνεχίζει στο Ναύπλιο και στην Αθήνα, ως τα 1840, οπότε και το κλείνει βιαστικά για να το κρύψει. Η εξουσία έχει υποψίες εναντίον του. “Είχαν μεγάλην υποψίαν από μένα” σημειώνει “και γύρευαν να μου ψάξουν το σπίτι μου να μου βρούνε γράμματα”. Το εμπιστεύεται λοιπόν σ’ ένα κουμπάρο, που το παίρνει στην Τήνο. Στα 1844, ύστερα δηλαδή από τη συνωμοσία για το Σύνταγμα, όπου παίζει μεγάλο ρόλο, και τα Σεπτεμβριανά, πηγαίνει και τα παίρνει· αντιγράφει τις σημειώσεις που κρατούσε στο αναμεταξύ με πολλές προφυλάξεις· “σημείωνα” μας λέει “και είχα έναν τενεκέ και τα ‘βανα μέσα και τα ‘χωνα” – γράφει ως τον Απρίλη του 1850, και μετά ένα χρόνο περίπου το συμπληρώνει μ’ έναν πρόλογο και μ’ έναν αρκετά μακρύ επίλογο. Η έξοχα μελετημένη έκδοση του Γιάννη Βλαχογιάννη, η μοναδική που έχουμε ως τα σήμερα, δημοσιεύτηκε στα 1907, αφού πέρασε δηλαδή μισός αιώνας που το πολύτιμο αυτό κείμενο έμεινε χαμένο μέσα στ’ απόλυτο σκοτάδι.
Δομή του αποσπάσματος του σχολικού εγχειριδίου
Το κείμενο μπορεί να διαιρεθεί με κριτήριο το περιεχόμενό του σε δύο ενότητες:
Ενότητα 1η : από την αρχή της ενότητας έως όθεν διατάχθηκα.
Η ενότητα μπορεί να υποδιαιρεθεί σε τρείς υποενότητες ακολουθώντας τη διαίρεση σε παραγράφους: — πρώτη παράγραφος (αυτοσύσταση του μακρυγιάννη: η απόφαση και η θέλησή του να μάθει γράμματα)
– δεύτερη παράγραφος (συγγραφικές προθέσεις του Μακρυγιάννη: η απόφασή του να γράψει τη βιογραφία του)
– τρίτη παράγραφος (ποια στάση θα ήθελε ο Μακρυγιάννης να κρατήσει ο αναγνώστης απέναντι στα όσα θα εξιστορήσει: επίκληση της τιμιότητας του ως εγγύηση και της τιμιότητας και αξιοπιστίας των γραφομένων του).
Ενότητα 2η : από η πατρίδα – έως και το τέλος της ενότητας .
Οι έννοιες της φιλοπατρίας, της θρησκείας , του αλτρουισμού αλλά και της ιδιοτέλειας ορισμένων αγωνιστών (τελευταία παράγραφος) είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της δεύτερης ενότητας.
Γλώσσα/ Ύφος / Mορφή /Σχήματα Λόγου
Η γλώσσα του συγγραφέα Μακρυγιάννη είναι η απλή γλώσσα της εποχής που όμως χάρη στη συχνή χρήση λαϊκών λέξεων και εκφράσεων (π.χ. αγροικιώμαι, αιστήματα, παλιόψαθες των εθνών, αυτήνη, κρικέλα,φερτικοί, γες, αργαστήρια, μιλιούνια κ.λ.π.) αποκτά μια οικειότητα που βρίσκει κατευθείαν ανταπόκριση στη λαϊκή ψυχή και κατορθώνει να συγκινήσει μέσα από την απλότητά της. Ο λόγος είναι συνεχόμενος, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ ενικό πρόσωπο για να προσδώσει στο κείμενό του τον τόνο της προσωπικής μαρτυρίας και της προσωπικής κατάθεσης .
Ο Μακρυγιάννης συχνά δημιουργεί λέξεις δικές του , που συγκροτούν το προσωπικό του ιδίωμα, και γι’αυτό θεωρήθηκε «γλωσσοπλάστης».
Η ειρωνική διάθεση που είναι διακριτή στην τελευταία παράγραφο του αποσπάσματος προσθέτει κοντά σ’ όλα τα προηγούμενα έναν επικριτικό τόνο, αποκαλύπτοντας έτσι και τη θέση του συγγραφέα απέναντι στην αλήθεια.
Η επίκληση προς τους αναγνώστες μέσα από την οποία τους υπενθυμίζει το χρέος τους προσδίδει στο ύφος του ζωντάνια και αμεσότητα.
Στο κείμενο κυριαρχεί το εκφραστικό μέσο της αντίθεσης, διάσπαρτο σε διάφορα σημεία του(αγράμματος – μεγάλους και σοφούς άντρες / τιμίως – ατίμως / βάλετε βάση – μην πιστεύετε / έθνη – παλιόψαθες των εθνών / προκομμένος – απλός / δυνατός – αδύνατος / εγώ – ημείς / όλοι – ένας /
φτωχοί – πλούσιοι / Τούρκοι σε αντιπαράθεση με τον Κολοκοτρώνη και τους άλλους Έλληνες αγωνιστές / κατοικήσαμε – ρημώσαμε). Μέσα από τις αντιθέσεις αυτές, επιδιώκει όχι μόνο να δείξει τις διαφορές που εντοπίζονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέρη, αλλά κυρίως να δηλώσει τη δική του διαφοροποίηση και ξεχωριστή θέση, ώστε οι αναγνώστες να πειστούν για την εγκυρότητα του έργου του.
Ερωτήσεις
– Ποια ήταν η αρχική πρόθεση του συγγραφέα και ποιοι οι επιμέρους στόχοι του σύμφωνα με τα εισαγωγικά σχόλια;
– Ο Μακρυγιάννης αυτοπροβάλλεται ως αγράμματος συγγραφέας. Πώς αυτή η επιμονή του συμβάλλει και στην αξιοπιστία της συγγραφής του;
– Ποια άλλα τεκμήρια παρουσιάζει ο Μακρυγιάννης για να πείσει για την αξιοπιστία του έργου του;
– Ποια βασικά ιδεώδη προβάλλει στη δεύτερη ενότητα ο Μακρυγιάννης. Ποιά η θέση τους στο σημερινό κώδικα αξιών ;
– Ποιο χωρίο του κειμένου τονίζει τη συλλογικότητα (το εμείς και όχι το εγώ) του Αγώνα;
– Πώς αντιλαμβάνεστε τη φράση «Κατοικίσαμεν …..και γίναμε η παραλυσία του κόσμου»;
– Πώς καταλαβαίνετε τη φράση » Ότι κρικέλα δεν έχει η γης να την πάρη κανείς στην πλάτη του»;
– Ποιους και γιατί καταγγέλλει ο συγγραφέας;
– Εντοπίστε τις αντιθέσεις της β΄ ενότητας του κειμένου. Ποιο σκοπό εξυπηρετούν;
Φύλλο εργασίας
«Εφημερίς»
7 Νοεμβρίου 1856
Δευτέρα απόγευμα έρχεται στο γραφείο μου με την αλληλογραφία ένας τεράστιος φάκελος. Μέσα ένα χειρόγραφο κείμενο. Ο όγκος του και ο γραφικός του χαρακτήρας μάλλον δεν ήταν και ότι δελεαστικότερο ούτε για να το φυλλομετρήσεις. Το όνομα του συγγραφέα όμως δεν επέτρεπε καμία καθυστέρηση. Μπροστά μου είχα τα «Απομνημονεύματα» του Στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη! Έμεινα όλο το βράδυ ξάγρυπνος και την άλλη μέρα ήμουν έτοιμος με τις σημειώσεις μου για την πρώτη συνέντευξη του συγγραφέα πια Μακρυγιάννη. Ο άνθρωπος- ζωντανή ιστορία της επαναστάσεως ανοίγει επιτέλους τα χαρτιά του. Ή καλύτερα , την καρδιά του!
Ερ.: Συγχωρέστε με για την εμφανή κούραση, αλλά όλο το βράδυ διάβαζα το έργο σας. Είμαι εντυπωσιασμένος! Και βέβαια από τώρα θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες του εκδότη μου για την άδεια να εκδοθούν αποσπάσματα του έργου σας από την εφημερίδα μας.
Γ.Μ. : Με χαρά και εγώ περιμένω να φτάσουν τα λόγια μου σε όσο το δυνατόν περισσότερους νέους. Αυτοί θα πάρουν τις τύχες του τόπου στα χέρια τους, και γι’ αυτό πρέπει να γνωρίζουν…
Ερ.: Πότε αρχίσατε να γράφετε και πότε τελειώσατε τη συγγραφή;
Γ.Μ.: …………………………………………………………………………………..
Ερ.:Πώς μάθατε γράμματα, αφού όπως λέτε δεν είχατε πάει μικρός στο σχολείο;
Γ.Μ.: ……………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….
Ερ.: Αλήθεια, πόσο καιρό σας πήρε να μάθετε «γράμματα»;
Γ.Μ.: ………………………………………………………………………………….
Ερ.: Με λίγα λόγια, τι θα διαβάσει κάποιος στο χειρόγραφό σας;
Γ.Μ.: ………………………………………………………………………………….
Ερ.: Επομένως θα μας μιλήσετε για γεγονότα, στα οποία είσαστε αυτόπτης μάρτυρας.
Γ.Μ.: ……………………………………………………….
Ερ.: Τα καταγράφατε τη στιγμή που συνέβαιναν ;
Γ.Μ. : …………………………………………………………………………………
Ερ.: Άρα δεν έχουμε να κάνουμε με ένα ημερολόγιο αλλά για μια καταγραφή των «απομνημονευμάτων» σας. Ξέρετε , έχω μια ένσταση, ως προς τα απομνημονεύματα. Ο συντάκτης τους επειδή μετέχει στα γεγονότα δεν μας δίνει μια σφαιρική εικόνα των πραγμάτων και συνήθως εξαίρει τη προσωπική του συμμετοχή , και επιπλέον δεν μπορεί να ξεφύγει από τις προσωπικές έριδες που συνεπάγεται η συμμετοχή στα κοινά. Εσάς γιατί ο αναγνώστης πρέπει να σας πιστέψει;
Γ.Μ.:……………………………………………………………………………….
Ερ.: Πολλοί ακόμα θα σταθούν στην έλλειψη μόρφωσης. Τι έχετε να τους πείτε;
Ο Αλέξανδρος Σούτσος ήδη δήλωσε « ουδ’ εγώ γνωρίζω να στρέφω την σπάθην, ουδ’ αυτός την γλώσσαν» .
Γ.Μ.:…………………………………………………………………………………………………………
Ερ.: Θα περιμένουμε και αποκαλύψεις ή θα μείνετε σε γενικές αναφορές για «δυνατούς» και «προκομένους»; Ποιοι είναι τέλος πάντων αυτοί οι δυνατοί που εκμεταλλεύονται τα δίκαια των αδυνάτων;
Ερ.: Πράγματι διαβάζοντας το κείμενο μου έκανε εντύπωση η έλλειψη περίτεχνων εκφράσεων, οι μικρές προτάσεις, ο ευθύς λόγος, ο καθημερινός λόγος, η χρήση της ομιλούσας γλώσσας, διαλεκτικής πολλές φορές, – έμαθα τα ρουμελιώτικα μαζί σας-. Είναι ένα ζωντανό κείμενο από έναν άνθρωπο που έζησε και γνώρισε στο κορμί του τα πάθη της πατρίδας μας. Το κείμενο και η ζωή σας μας δίνει ένα μάθημα για το τι πραγματικά είναι μόρφωση. Ο πατέρας μου έλεγε ότι τα γράμματα δεν τα μαθαίνεις στο πανεπιστήμιο. Συμφωνείτε μαζί του;
Ικανοποίησαν ένα μέρος των πολιτών, όμως υπήρχε ακόμα μεγάλο οικονομικό πρόβλημα που ανάγκαζε όσους είχαν χρέη να γίνονται δούλοι. Έτσι οι αναταραχές συνεχίζονταν.
Ποια λύση δόθηκε;
Το 594 π.Χ. οι Αθηναίοι ανέθεσαν στον Σόλωνα (ποιητής και ένας από τους 7 σοφούς) να πάρει μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης.
Τί προέβλεπαν τα μέτρα του Σόλωνα;
Κατάργηση των χρεών
Απελευθέρωση όσων είχαν γίνει δούλοι λόγω των χρεών.
Σεισάχθεια : απαγόρευση του δανεισμού με εγγύηση την προσωπική ελευθερία.
Διαίρεση των πολιτών σε 4 τάξεις με βάση το εισόδημα και όχι την καταγωγή (αποδυναμώθηκε το αριστοκρατικό πολίτευμα)
Η Εκκλησία του Δήμου πήρε πιο σημαντικό πολιτικό ρόλο (έπαιρναν μέρος όσοι ήταν από 20 χρονών και πάνω)
Δημιουργήθηκε η Βουλή των Τετρακοσίων : προετοίμαζε τα θέματα που συζητούσαν στην Εκκλησία του Δήμου.
Δημιουργήθηκε η Ηλιαία : δικαστήριο στο οποίο συμμετείχαν με κλήρωση πολίτες από όλες τις τάξεις κάνοντας έτσι σωστότερη την απονομή δικαιοσύνης.
Θεσπίστηκε νόμος που αφαιρούσε τα πολιτικά δικαιώματα σε όσους δεν έπαιρναν θέση πάνω στα ζητήματα της πόλης.
Τί αποτέλεσμα είχαν τα μέτρα του Σόλωνα;
Ανακούφισαν τη λαϊκή τάξη και εξίσωσαν τους πλούσιους με τους ευγενείς. Όμως η γη εξακολουθούσε να είναι στα χέρια των λίγων και υπήρχε αίτημα για ξαναμοίρασμα της γης. Ξέσπασαν ταραχές…
ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΣ και ΙΠΠΙΑΣ
Τις ταραχές εκμεταλλεύτηκε ο αριστοκράτης Πεισίστρατος που με τη βοήθεια του λαού κατέλαβε το 561 π.Χ. την εξουσία και επέβαλε τυραννικό καθεστώς. Στέρησε πολλές ελευθερίες από τους Αθηναίους, αλλά έκανε και σημαντικά έργα (π.χ. η νέα Αγορά, το τελεστήριο της Ελευσίνας, προσπάθεια για δημιουργία βιβλιοθήκης κ.α.). Τον διαδέχτηκε το 527 π.Χ. ο γιος του Ιππίας, ο οποίος έχασε την εξουσία το 510 π.Χ.
Τα μέτρα του Κλεισθένη
Μετά την πτώση της τυραννίας ευνοημένοι βγήκαν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Κλεισθένη. Αυτός πήρε τα παρακάτω μέτρα θεμελιώνοντας το δημοκρατικό πολίτευμα και κάνοντας τα αξιώματα προσιτά στους πολίτες :
Δημιούργησε 10 φυλές, των οποίων τα μέλη προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές της Αττικής : έπαψε έτσι η συγγένεια και η καταγωγή να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας.
Αύξησε τον αριθμό των βουλευτών κι έτσι δημιουργήθηκε η Βουλή των Πεντακοσίων.
Αύξησε τον αριθμό των στρατηγών σε 10 για να μην υπάρξει κίνδυνος από τη δύναμη του πολέμαρχου στρατηγού.
Η θάλασσα ήταν γαλήνια και λαμποκοπούσε από τ’ αναρίθμητα διαμάντια των ακτίνων του ήλιου. Μικρές ψαρόβαρκες μ’ άσπρα πανιά την αυλάκωναν σ’ όλες τις κατευθύνσεις. Βλέπαμε μικρά ξερονήσια ψημένα απ’ τον ήλιο κι αριστερά μας έναν ωραίο κόλπο με χαμηλές βουνοσειρές. Ανάμεσα σ’ αυτές και στα ξερονήσια σχηματιζόταν ένας θαλάσσιος διάδρομος, μια γλαυκή λεωφόρος όπου διασταυρώνονταν μικρά καΐκια. Το χρώμα της θάλασσας ήταν ονειρικά γαλανό· γαλανό, όπως όταν την κοιτάζει κανένας από το φεγγίτη ενός βυθισμένου υποβρυχίου. Κοντά στις ακρογιαλιές άσπριζαν κάτω από την επιφάνεια των νερών οι ξέρες. Βρισκόμαστε στο σουνιακό ακρωτήριο. Τα στρογγυλά πεύκα του φαίνονταν μικροσκοπικά σαν τα δεντρα των παιδικών παιχνιδιών, μερικές τέντες κατασκηνώσεων έδιναν την εντύπωση πεταλίδων και οι διασκορπισμένες εδώ κι εκεί επαύλεις έκαναν μικρούς άσπρους κύβους μέσα στην πρασινάδα. Δεξιά μας βλέπαμε τώρα τον αρχαίο ναό του Ποσειδώνος, που στεφανώνει το ακρωτήριο, σαν ένα μεγάλο παραλληλόγραμμο ισοπεδωμένου εδάφους, που στο μέσο του οι άσπρες κολόνες ήταν παραταγμένες σαν στρατιωτάκια. Ο υπέροχος αυτός εξώστης, πάνω στο Αιγαίο, όπου ο Πλάτων ευχαριστιότανε να πηγαίνει με τους μαθητές του, φαινόταν, από το ύψος από το οποίο τον ατενίζαμε, κάτι το εντελώς πλατυσμένο και ασήμαντο. Αντίθετα, ό,τι είχε μαγευτική γραφικότητα ήταν οι διάφορες γλώσσες γης που εισχωρούσαν στη θάλασσα ίσαμε το Λαύριο, που απλωνόταν στο βάθος του ορίζοντα μαυρισμένο απ’ την καπνιά των ανθρακωρυχείων του…
Κώστας Ουράνης, Ταξίδια: Ελλάδα
Κείμενο β:
Αγριόγιδο
Είναι είδος εξειδικευμένο στη ζωή των βουνών –όπως και η γίδα– με την οποία δεν έχει καμία συγγένεια. Το μακρύ χειμερινό τρίχωμα, τα δυνατά πόδια που καταλήγουν σε δύο ευκίνητες χηλές, η εξαιρετικά μεγάλη καρδιά (μεγαλύτερη από την ανθρώπινη!), είναι όλα προσαρμογές στο μεγάλο υψόμετρο. Ξεχωρίζει εύκολα από τα όμοια με γάντζους κέρατα και από τις σκούρες γραμμώσεις στο άσπρο μέτωπο, που σχηματίζουν ένα μοναδικό για κάθε άτομο σχέδιο και βοηθούν τα αγριόγιδα να αναγνωρίζονται μεταξύ τους. Το καλοκαίρι είναι εύκολο να συναντήσει κανείς, ανάμεσα στις αλπικές κορυφές του Ολύμπου, κοπάδια 3-15 θηλυκών και νεαρών. Τα αρσενικά κυκλοφορούν μόνα και σφυρίζουν όταν αντιληφθούν κίνδυνο. Συνήθως, συναντάμε αγριόγιδα κοντά σε γκρεμούς, όχι γιατί δεν μπορούν να ζήσουν σε ένα ομαλό βουνό, αλλά επειδή βρίσκουν στους γκρεμούς καταφύγιο από τους θηρευτές. Για τα αγριόγιδα του Ολύμπου, ο άνθρωπος είναι πολύ πιο επικίνδυνος από το λύκο, το φυσικό εξολοθρευτή τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον Όλυμπο ζουν μόλις 100 περίπου αυστηρά προστατευόμενα αγριόγιδα, ενώ στις Άλπεις υπάρχουν 380.000 αγριόγιδα που θεωρούνται νόμιμα θηράματα και κυνηγιούνται με μέτρο.
Θεσσαλονίκη: Μια οικοτουριστική αφετηρία,
Οικοτουρισμός στην Ελλάδα
Κείμενο 3:
Οι δολοφόνοι του πλανήτη
Ήταν όλοι τους εκεί: 2.200 αντιπρόσωποι από 200 χώρες του πλανήτη, πλήθος ηχηρών ονομάτων της επιστήμης και εκατοντάδες μέλη οικολογικών οργανώσεων, σε ένα χολιγουντιανό χάπενινγκ για τη σωτηρία της Γης από το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Όλος ο παγκόσμιος θίασος επί σκηνής στο Κιότο (Ιαπωνία). Οι καλοί (υπάρχουν και τέτοιοι), οι κακοί (οι περισσότεροι) της παράστασης να απαγγέλλουν τους ρόλους τους και γκεστ σταρ ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, μεγαλύτερου παραγωγού ρυπογόνων ουσιών, στο ρόλο του πράσινου ιππότη-προστάτη της Οικολογίας, να προσπαθεί να πείσει τους θεατές της παράστασης ότι οι ΗΠΑ δεν είναι με τους κακούς.
Β. Μουλόπουλος, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ
Περιγραφή
Είδη, στοιχεία και λεξιλόγιο περιγραφής
Α. Μελετήστε το κείμενο α. Ο συγγραφέας δίνει την εντύπωση ότι μένει ακίνητος σε ένα σημείο και από εκεί περιγράφει ή κινείται στο χώρο; Ποια πορεία ακολουθεί η περιγραφή του;
Β. Μπορείτε να καταλάβετε σε τι είδους όχημα βρίσκεται ο συγγραφέας;
Α. «Η θάλασσα ήταν γαλήνια… στην πρασινάδα» (κείμ. α): Να αντικαταστήσετε όσα επίθετα και ρήματα του αποσπάσματος μπορείτε με άλλα που έχουν αντίθετη σημασία.
Β. Αφού ξαναδιαβάσετε το κείμενο στη νέα εκδοχή του, σημειώστε τι παρατηρείτε ως προς το νόημά του.
Να καταγράψετε τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου β για να περιγράψει το αγριόγιδο.
Αφήγηση
Στοιχεία και είδη αφήγησης – Λεξιλόγιο αφηγηματικών κειμένων
Να καταγράψετε τα ρήματα που χρησιμοποιεί στην αφήγηση του κειμένου γ ο συγγραφέας και να τα γράψετε στο τρίτο ενικό πρόσωπο του αορίστου.
Στο κείμενο γ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί για τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ τις λέξεις πράσινος ιππότης-προστάτης της Οικολογίας. Το εννοεί ή θέλει να πει κάτι άλλο; Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του κειμένου;
Επιχειρηματολογία
Στοιχεία του επιχειρήματος και μελέτη επιχειρημάτων
Υποθέστε ότι είστε ο συγγραφέας του κειμένου γ και προσπαθείτε να πείσετε τους αναγνώστες σας ότι οι ΗΠΑ «είναι με τους κακούς» χρησιμοποιώντας ένα επιχείρημα από το κείμενο γ.
Να γράψετε έναν άλλο τίτλο για καθένα από τα κείμενα α, β, γ.
