Α. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νόημα

Μεγάλος αριθμός μαστόρων και μαθητευομένων προσπαθούν να χτίσουν ένα γεφύρι στο ποτάμι στης `Αρτας. `Οτι όμως χτίζουν το πρωί, το βράδυ γκρεμίζεται. Βλέποντας λοιπόν τους κόπους και τις προσπάθειες τους να πηγαίνουν χαμένες, οι μάστορες και οι μαθητάδες κλαινε και μοιρολογούν.

Τότε, περνάει από εκεί ένα πουλάκι με ανθρώπινη φωνή και τους φέρνει ένα κακό μήνυμα: για να στεριώσει το γεφύρι πρέπει να στοιχειώσουν άνθρωπο και, μάλιστα, όχι οποιονδήποτε, παρά μόνο την όμορφη γυναίκα του πρωτομάστορα. Μόλις άκουσε την τραγική είδηση ο πρωτομάστορας, απελπίζεται και βρίσκεται σε τεράστιο δίλημμα.

Ωστόσο δεν αργεί να πάρει την απόφαση του, αφού λίγο αργότερα παραγγέλνει της γυναίκας του να έρθει, στέλνοντας της μήνυμα με το αηδόνι. Το πουλί όμως δεν άκουσε καλά και αντί να της πει να μη βιαστεί να ετοιμαστεί, αλλά να έρθει αργά το απόγευμα στο γεφύρι, όπως του είχε παραγγείλει ο πρωτομάστορας, της μηνάει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή να πάει όσο το δυνατό πιο γρήγορα.

`Ετσι, σε λίγο κάνει την εμφάνιση της στο γεφύρι η γυναίκα. Μόλις την βλέπει ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του από τον πόνο. Εκείνη, αθώα και ανυποψίαστη γι’ αυτό που θα γίνει, χαιρετά χαρούμενα τους μαστόρους και τους μαθητάδες και εκφράζει το ενδιαφέρον της για την άσχημη διάθεση του άντρα της. Τότε της λένε ότι ο πρωτομάστορας είναι στενοχωρημένος γιατί του έπεσε το δαχτυλίδι στην καμάρα. Αμέσως η γυναίκα προθυμοποιείται να μπει η ίδια και να βρει το δαχτυλίδι.

Κατεβαίνει λοιπόν η γυναίκα μέχρι τη μέση και, μη βρίσκοντας το δαχτυλίδι, ζητά από τους εργάτες να την ανεβάσουν. Εκείνοι όμως αρχίζουν να την κτίζουν, ρίχνοντας πέτρες, λάσπη και ασβέστη. Ο ίδιος ο πρωτομάστορας ρίχνει το μεγαλύτερο λίθο. Τότε, η άτυχη γυναίκα αρχίζει να θρηνεί τη μοίρα της. Στη συνέχεια θυμάται τις δύο αδελφές της που είχαν παρόμοια τύχη και καταριέται το γεφύρι να μη στεριώσει ποτέ, αλλά όποιος περαστικός περνάει από αυτό να πέφτει. Οι εργάτες όμως την παρακαλούν ν’ αλλάξει την κατάρα, υπενθυμίζοντας της ότι έχει αδελφό που μπορεί να περάσει από εκεί. Τότε η γυναίκα, εξαιτίας της αγάπης που τρέφει για τον αδελφό της, αλλάζει την κατάρα έτσι που να ισοδυναμεί με ευχή για το στέριωμα του γεφυριού.

Ενότητες

• 1η Ενότητα (στ.1-6): Εισαγωγή – Το χτίσιμο και το γκρέμισμα του γεφυριού, καθώς και ο θρήνος των μαστόρων και των μαθητάδων.
• 2η Ενότητα (στ.7-13): Το πουλί με την ανθρώπινη φωνή υπαγορεύει σαν λύση τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα.
• 3η Ενότητα (στ.14-20): Η υποταγή στη μοίρα.
• 4η Ενότητα (στ.21-29): Η άφιξη της γυναίκας και η εξαπάτηση της από τους μαστόρους.
• 5η Ενότητα (στ.30-34): Το στοίχειωμα της κόρης
• 6η Ενότητα (στ.35-40): Ο θρήνος και η κατάρα.
• 7η Ενότητα (στ.41-46): Η αλλαγή της κατάρας και το στέριωμα του γεφυριού.

Θέμα: Η θυσία της νεαρής και όμορφης γυναίκας του Πρωτομάστορα προκειμένου να στερεωθεί το γεφύρι που χτίζει / Το στερέωμα, το «στοίχειωμα» του γεφυριού.

  Ιδέες/ Μηνύματα

• Tα μεγάλα και σπουδαία έργα απαιτούν ανθρώπινες θυσίες. Αυτές οι θυσίες είναι που προφυλάσσουν και προστατεύουν τα έργα αυτά.
• Το μεγάλο κόστος του έργου του, στην προσωπική και οικογενειακή του ζωή, το υφίσταται ο αρχηγός.
• Η δύναμη της κατάρας αυτών που πρόκειται να πεθάνουν είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει τη ζωή των ζωντανών.
• Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει το πεπρωμένο του ούτε αυτό που του έχει γραμμένο η μοίρα του.

Το χτίσιμο του γεφυριού

–Είχε μεγάλη σημασία τις παλαιότερες εποχές και σηματοδοτούσε την προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασεύσει τη φύση (ωστόσο κάποιες φορές η φύση εκδικείται).

-Επειδή είναι σπουδαίο το έργο ,απαιτείται και μεγάλη θυσία και μάλιστα ένα σπουδαίο πρόσωπο, όπως ο Πρωτομάστορας, πρέπει να κάνει τη θυσία. Εδώ υπάρχουν στοιχεία-μνήμες του πανάρχαιου εθίμου των ανθρωποθυσιών.

– Η γυναίκα του Πρωτομάστορα που θυσιάζεται γίνεται το καλό στοιχειό του γεφυριού.

Δοξασία της «στοιχειώσεως»: σύμφωνα με τη δοξασία (=πίστη, αντίληψη) της στοιχειώσεως  ή του «στοιχειώματος», δηλαδή της θυσίας ζώου ή ανθρώπου στα θεμέλια ενός οικοδομήματος για να στεριώσει, το θύμα γίνεται το καλό στοιχειό του οικοδομήματος και η ψυχή του με τις υπερφυσικές ικανότητες, όχι μόνο το στεριώνει, αλλά και το προφυλάσσει από κάθε κίνδυνο.

Οι ψυχολογικές διακυμάνσεις της γυναίκας του πρωτομάστορα

· –  αρχικά είναι ξένοιαστη και χαρούμενη.

– ανυποψίαστη γι αυτό που πρόκειται να συμβεί.

– αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον άντρα της και είναι πρόθυμη να τον βοηθήσει όπως μπορεί

– (μετά το χτίσιμο) νιώθει θυμό και οργή απέναντι στον Πρωτομάστορα που την ξεγέλασε.

– νιώθει ακόμη λύπη, πίκρα, πόνο, απογοήτευση, αίσθημα προδοσίας.

– αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον μονάκριβο αδερφό της (ισχυροί οι δεσμοί αίματος)

– τελικά αποδέχεται τη Μοίρα της.

Το δίλημμα του Πρωτομάστορα: 

-νιώθει μεγάλη αγάπη για τη γυναίκα του.

-όταν μαθαίνει από το πουλί ότι ο μόνος τρόπος για να στεριώσει το γεφύρι είναι να στοιχειώσει τη γυναίκα του αισθάνεται θλίψη και πόνο, καταρρέει συναισθηματικά και ψυχικά (του θανάτου πέφτει).

-προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του να αναβάλει ή να ματαιώσει το κακό (της παραγγέλλει να έρθει αργά).

-αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει δόλο προκειμένου να πείσει τη Λυγερή να κατεβεί στην καμάρα του γεφυριού.

(η αγάπη για τη γυναίκα του λειτουργεί σε ατομικό επίπεδο).

·    ταυτόχρονα  έχει έντονη την αίσθηση του χρέους, της ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους συνανθρώπους του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνοςενός πολύ σημαντικού έργου

(η αίσθηση του χρέους λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο) .

·    νιώθει βίαιη σύγκρουση των δύο καθηκόντων.

– στο τέλος όμως υποτάσσεται στη Μοίρα.

– βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από τα ατομικά του συναισθήματα.

·    Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα). Τραγικότητα επίσης στοιχειοθετείται και όταν ο άνθρωπος εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα με επακόλουθο την ψυχική του οδύνη, την ενοχή, τη συντριβή ή τη λύτρωση.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που υπάρχουν στο ποίημα:

·   ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (η πρώτη συλλαβή άτονη και η δεύτερη  τονισμένη)

·    επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων.

·    στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται.

·    υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων).

·    προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή).

·    μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα).

·    ο νόμος των τριών: (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)

·    λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή).

·    λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα ουσιαστικά).

·    ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο στίχο).

·    το «θέμα του αδύνατου».

·    «άσκοπα ερωτήματα».

Μαγικά στοιχεία / στοιχεία παραμυθιού

·    το γκρέμισμα του γεφυριού χωρίς αιτία

·    η εμφάνιση του πουλιού που μιλά σαν άνθρωπος (δίνει λύση στον Πρωτομάστορα, μεταφέρει το μήνυμα στη Λυγερή)

·    το στοίχειωμα του γεφυριού

·    το δαχτυλίδι που είναι σύμβολο γάμου, ενότητας, αγάπης (το δαχτυλίδι εδώ είναι παραμυθικό στοιχείο, χωρίς όμως να έχει μαγική λειτουργία)

Ο ρόλος του πουλιού

–    Προωθεί σημαντικά την εξέλιξη της δράσης: αρχικά επεμβαίνει και δίνει λύση  στο  έως τότε άλυτο πρόβλημα και στη συνέχεια παραλλάσσει-αντιστρέφει τα λόγια  του  Πρωτομάστορα προκειμένου να υλοποιηθεί η απαιτούμενη λύση

–    Είναι φορέας του υπερβατικού-του μεταφυσικού (δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο ον – είναι πέρα και πάνω από τα ανθρώπινα) γι’ αυτό και η λύση που προτείνει έχει κύρος

–    Ταυτόχρονα λειτουργεί και ως η φωνή της Μοίρας.

–    Το πουλί που μιλά είναι ένα παραμυθικό στοιχείο (και προσωποποίηση) και ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα δημοτικά τραγούδια.

Τραγική ειρωνεία

Ο αναγνώστης γνωρίζει την τύχη της Λυγερής ενώ η ίδια η ηρωίδα το αγνοεί.

Ειρωνεία (το πουλί, το αηδόνι):

Το αηδόνι είναι γνωστό για τη μελωδική του φωνή.

Εδώ όμως μπορούμε να πούμε ότι λειτουργεί ειρωνικά, καθώς μεταφέρει με τη μελωδική του φωνή κακό μήνυμα.

Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου

Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο (γ΄) πρόσωπο και είναι μια «αντικειμενική» παρουσίαση των γεγονότων από έναν αφηγητή, που δεν συμμετέχει στα γεγονότα (αφηγηματικό μέρος).

Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί. Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα ταέντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων (δραματικό μέρος).

Χρόνος

O Χρόνος είναι γραμμικός, εξελίσσεται συνέχεια προς τα μπρος – δεν υπάρχουν αναδρομές στο παρελθόν (flashback).

Aλλα επιμέρους στοιχεία του ποιήματος.

*Αριθμός των μαστόρων

Ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων δείχνει τη σπουδαιότητα του έργου.

*Μέγα λίθο

Ο πρωτομάστορας ρίχνει μέγα λίθο για να επισπεύσει το μαρτύριο της αγαπημένης του.

Απαντήσεις σε ερωτήσεις

1. Το τραγούδι είναι χωρισμένο σε τρεις σκηνές. Να επισημάνετε τις εικόνες που απαρτίζουν την καθεμιά.

H πρώτη σκηνή (στ.1-20) περιλαμβάνει τις εξής εικόνες:

• Στ.1-6: Το χτίσιμο και το γκρέμισμα του γεφυριού, καθώς και ο θρήνος των μαστόρων για τον άδικο κόπο που καταβάλλουν.
• Στ.7-13: Η εμφάνιση του πουλιού και η τραγική λύση που φέρνει.
• Στ.14-20: Το μήνυμα που μεταφέρει το πουλί στη γυναίκα του πρωτομάστορα.

Τη δεύτερη σκηνή (στ.21-32) αποτελούν οι εξής εικόνες :

• Στ.21-22: Η εμφάνιση της γυναίκας και η ψυχική οδύνη του πρωτομάστορα.
• Στ.23-29: Η εξαπάτηση της γυναίκας από τους μαστόρους σχετικά με τη στενοχώρια του άντρα της.
• Στ.30-32: Το κατέβασμα της κόρης στο ποτάμι, για να βρει το δαχτυλίδι του άντρα της.

Η τρίτη και τελευταία σκηνή (στ.33-46) απαρτίζεται από τις παρακάτω εικόνες :

• Στ.33-34: Το στοίχειωμα της γυναίκας
• Στ.35-40: Η κατάρα της να μη στεριώσει το γεφύρι
• Στ.41-46: Η αλλαγή της κατάρας της, μετά από παράκληση των ανθρώπων.

2. Στο τραγούδι άλλα γεγονότα δίνονται με αφήγηση και άλλα με διάλογο. Γιατί;

Στο τραγούδι υπάρχει εναλλαγή της αφήγησης με το διάλογο, ούτως ώστε να μη γίνεται κουραστική η εξιστόρηση των γεγονότων μόνο μέσα από μια τριτοπρόσωπη αφήγηση. Απώτερος στόχος της χρήσης του διαλόγου σ’ ολόκληρο το τραγούδι είναι η έκφραση των συναισθημάτων των προσώπων με ζωντάνια και παραστατικότητα. `Ετσι, υπάρχει στο τραγούδι έντονη δραματικότητα, που σε συνδυασμό με την αφήγηση, διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Εξάλλου, η δραματοποίηση της αφήγησης αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό των παραλογών γενικότερα. Η εναλλαγή της δράσης, καθιστώντας την παράλληλα και πιο ενδιαφέρουσα.

3. Να βρείτε τα μαγικά στοιχεία που υπάρχουν στο τραγούδι και συντελούν στην εξέλιξη του δράματος.

Στο τραγούδι υπάρχουν αρκετά μαγικά στοιχεία, πολύ συνηθισμένα και προσφιλή στα δημοτικά τραγούδια, τα οποία βοηθούν στην εξέλιξη του δράματος. Καταρχάς, λοιπόν, το ίδιο γεφύρι αποκτά εδώ μαγικές ιδιότητες, αφού για κάποιο περίεργο και ανεξήγητο λόγο δε λεει να στεριώσει, αλλά ολοένα γκρεμίζεται. Αυτή η επίμονη άρνηση του γεφυριού να χτιστεί αποτελεί και τη βασική αιτία που θα προκαλέσει στη συνέχεια το δράμα. `Ενα άλλο μαγικό στοιχείο μέσα στο τραγούδι είναι η εμφάνιση του πουλιού με την ανθρώπινη φωνή, το οποίο έρχεται να δώσει λύση στο πρόβλημα των μαστόρων με την προφητική συμβουλή του. Συγχρόνως, όμως, δημιουργεί ένα τραγικό δίλημμα στον πρωτομάστορα, η απόφαση του οποίου θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης. Επίσης, μαγικό στοιχείο αποτελεί και το δεύτερο πουλί, το αηδόνι, το οποίο θα μεταφέρει το μήνυμα στη γυναίκα του πρωτομάστορα. Τα πουλιά, οι αγαπημένοι αγγελιαφόροι των δημοτικών τραγουδιών, απαιτείται να έχουν ανθρώπινη ομιλία, ούτως ώστε να μπορούν να επικοινωνούν με τους ανθρώπους, αλλά και να τους μεταφέρουν τα μηνύματα. Πρόκειται για ένα μαγικό στοιχείο που συναντάμε πολύ συχνά στα παραμύθια, όπου και εκεί τα πουλιά παρουσιάζονται ανθρωπόλαλα. Η παρανόηση του αηδονιού, που αντί να πει της γυναίκας να έρθει στο γεφύρι αργά της είπε ακριβώς το αντίθετο, αποτελεί ένα επιπλέον μαγικό στοιχείο, το οποίο επιταχύνει την εξέλιξη. Τέλος, η κατάρα της γυναίκας να μη στεριώσει το γεφύρι, αλλά όποιος περνάει από εκεί να πέφτει μέσα, ανήκει πάλι στο χώρο του παραμυθιού και των λαϊκών δοξασιών. Η κατάρα θεωρούνταν ότι είχε πολύ μεγάλη δύναμη και, καθώς σχετιζόταν με τη μαγεία, μπορούσε να προκαλέσει μεγάλα κακά. `Ετσι, για να αναιρεθεί μια κατάρα, έπρεπε το πρόσωπο που την ξεστόμισε να πει μια νέα κατάρα, η οποία θα ισοδυναμούσε σε τελική ανάλυση με ευχή. Γι’ αυτό και οι εργάτες ζητάνε από την κόρη να αλλάξει την κατάρα της, υπενθυμίζοντας της ότι έχει αδελφό στα ξένα και μπορεί να περάσει από το γεφύρι.

4. Να επισημάνετε τη δραματική σύγκρουση που συντελείται στην ψυχή των ηρώων και τα στάδια περνά αυτή.

Ο πρωτομάστορας αποτελεί μια τραγική φυσιογνωμία, καθώς βρίσκεται μπροστά σε μια τρομερή ψυχολογική σύγκρουση. Πρέπει ν’ αποφασίσει να θυσιάσει τη ζωή της όμορφης γυναίκας του ή τα μεγαλόπνοα σχέδια του για το γεφύρι της `Αρτας. Το δράμα και η ψυχική οδύνη του πρωτομάστορα είναι απερίγραπτη. Τελικά υποτάσσεται στη μοίρα του και αποφασίζει να θυσιάσει τη γυναίκα του. Η απόφαση του όμως αυτή τον γεμίζει με πόνο και θλίψη, διότι αγαπάει πολύ τη γυναίκα του. Το δράμα του πρωτομάστορα φτάνει στην κορύφωση του, όταν έρχεται η κοπέλα στο γεφύρι, μετά από πρόσκληση του ιδίου. Τέλος, όταν φτάνει η τραγική στιγμή της θυσίας, ο πρωτομάστορας κάνει την πιο εντυπωσιακή και αποφασιστική κίνηση. Παίρνει και ρίχνει το μεγαλύτερο λίθο, ολοκληρώνοντας έτσι την πράξη της θυσίας. Διότι αυτόν είναι που βαρύνει πάνω απ’ όλους η ευθύνη του έργου, αλλά και η θυσία της γυναίκας του.

Εξίσου τραγικό πρόσωπο αποτελεί και η γυναίκα του πρωτομάστορα, η οποία φτάνει στο γεφύρι ξέγνοιαστη και ανυποψίαστη. Χαιρετά χαρούμενα και εγκάρδια τους εργάτες και, επειδή βλέπει τον άντρα της να είναι λυπημένος και σκεφτικός, ρωτά να μάθει την αιτία της στενοχώριας του. Το ενδιαφέρον και η αγάπη που νιώθει για τον άντρα της είναι φανερή. `Ετσι, χωρίς να βάλει κάτι κακό στο μυαλό της, παρουσιάζεται αμέσως πρόθυμη να κατέβει για να βρει το δαχτυλίδι που είχε χάσει ο άντρας της. Ενώ όμως δεν είχε κατέβει καλά – καλά μέχρι τη μέση, η γυναίκα προαισθάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά και ζητά από τους εργάτες να την βγάλουν γρήγορα έξω. Εκείνοι, αντί ν’ ακούσουν την παράκληση της, αρχίζουν να ρίχνουν λάσπη, ασβέστη και πέτρες, για να την θάψουν ζωντανή. Τότε η γυναίκα συνειδητοποιεί ότι εξαπατήθηκε από τον άντρα της, το πιο πολύτιμο πράγμα που είχε στη ζωή. Ο θρήνος της υψώνεται τραγικός και σπαραχτικός, ενώ η αδυσώπητη μοίρα προκαλεί την οργή και την αγανάκτηση της κάνοντας την να ξεσπάσει σε βαριές κατάρες. Στο τέλος όμως, η θύμηση του αγαπημένου της αδελφού μαλακώνει τον πόνο της και την κάνει να αλλάξει την κατάρα της με μια άλλη, που στην ουσία ισοδυναμούσε με ευχή.

Πηγές:http://mnik-logotexnia.blogspot.gr/2010/11/httpwwwslidesharenetkaterina60ss.html

http://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?it=1&tabid=138&itemid=869