Μαρία Πολυδούρη

Η Μαρία Πολυδούρη είναι ποιήτρια της Νεορομαντικής σχολής. Γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1902 . Το 1920 χάνει τον πατέρα της και σε σαράντα μέρες τη μητέρα της. Το 1921 γράφεται στη Νομική Σχολή όπου και φοιτά δύο χρόνια. Από τη Μεσσηνία που ήταν διορισμένη μετατίθεται στη Νομαρχία της Αττικής, εκεί όπου θα συναντήσει τον Καρυωτάκη. Το ειδύλλιο που αναπτύσσεται μεταξύ τους θα παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή και στο έργο της. Το 1925 εγκαταλείπει το Πανεπιστήμιο χωρίς να τελειώσει τις σπουδές της και φεύγει για τη Φτέρη Αιγαίου, όπου γράφει μια νουβέλα, που δεν θα δημοσιευθεί ποτέ. Αργότερα, επιστρέφει στην Αθήνα και φοιτά στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Στη συνέχεια μεταβαίνει στο Παρίσι αλλά προσβάλλεται από φυματίωση.Το 1928 επιστρέφει στην Αθήνα, νοσηλεύεται στο Νοσοκομείο Σωτηρία, όπου μαθαίνει για την αυτοκτονία του Καρυωτάκη. Πέθανε το 1930 σε ηλικία εικοσιοκτώ ετών.
Ανήκει στη γενιά των νεοσυμβολιστών* του μεσοπολέμου, κάτι που γίνεται αντιληπτό από την ανήσυχη φύση της και το φιλελεύθερο χαρακτήρα της. Έγραψε τη συλλογή «Μαργαρίτες» που δεν εκδόθηκαν ποτέ. Το 1922 δημοσίευσε ποιήματα της στα περιοδικά «Έσπερος» της Σύρου, «Ελληνική Επιθεώρησης», «Πανδώρα», «Οι Τρίλλιες που σβήνουν», ενώ το 1929 εξέδωσε τη συλλογή «Ηχώ στο χάος». Γενικά, στα έργα της διακρίνουμε έντονα το στοιχείο του λυρισμού, της τρυφερότητας αλλά και της γυναικείας ευαισθησίας. Πετυχαίνει να ανυψώνει τον έρωτα αλλά ταυτόχρονα και το θάνατο μέσα από τα δημιουργήματά της. Έτσι, τολμούμε να πούμε πως η ποίησή της είναι πηγαία, μολονότι διαπνέεται από ένα κύμα μελαγχολίας και νοσηρής ρομαντικότητας.

*Παρατήρηση:Νεορομαντικοί-Νεοσυμβολιστές ποιητές του Μεσοπολέμου

Γενικά χαρακτηριστικά·

απαισιοδοξία, μελαγχολία, αίσθηση του ανικανοποίητου του αδιεξόδου·

απουσία ιδανικών, θρήνος για την απώλειά τους·

στροφή στο άτομο·

καταφύγιο στην ονειροπόληση και τη φυγή·

περιφρόνηση της κοινωνίας·

επίδραση από τον γαλλικό συμβολισμό·

προσπάθειες ανανέωσης της παραδοσιακής ποίησης τόσο σε στιχουργικό επίπεδο (“παραβίαση” της αυστηρής μορφής του παραδοσιακού στίχου), όσο και σε επίπεδο περιεχομένου (σταδιακή χαλάρωση της λογικής, εμφάνιση του συνειρμού στη σύνθεση των ποιημάτων)

Ποίημα:

Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες

Δέν τραγουδῶ, παρά γιατί μ’ ἀγάπησες
στά περασμένα χρόνια.
Καί σέ ἥλιο, σέ καλοκαιριοῦ προμάντεμα
καί σέ βροχή, σέ χιόνια,
δέν τραγουδῶ παρά γιατί μ’ ἀγάπησες.

Μόνο γιατί μέ κράτησες στά χέρια σου
μιά νύχτα καί μέ φίλησες στό στόμα,
μόνο γι’ αὐτό εἶμαι ὡραία σάν κρίνο ὁλάνοιχτο
κι ἔχω ἕνα ρῖγος στήν ψυχή μου ἀκόμα,
μόνο γιατί μέ κράτησες στά χέρια σου.

Μόνο γιατί τά μάτια σου μέ κύτταξαν
μέ τήν ψυχή στό βλέμμα,
περήφανα στολίστηκα τό ὑπέρτατο
τῆς ὕπαρξής μου στέμμα,
μόνο γιατί τά μάτια σου μέ κύτταξαν.

Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες γεννήθηκα
γι’ αὐτό ἡ ζωή μου ἐδόθη
στήν ἄχαρη ζωή τήν ἀνεκπλήρωτη
μένα ἡ ζωή πληρώθη.
Μόνο γιατί μ’ ἀγάπησες γεννήθηκα.

Μονάχα γιατί τόσο ὡραῖα μ’ ἀγάπησες
ἔζησα, νά πληθαίνω
τά ὀνείρατά σου, ὡραῖε, πού βασίλεψες
κι ἔτσι γλυκά πεθαίνω
μονάχα γιατί τόσο ὡραῖα μ’ ἀγάπησες.

Ανάλυση

Από τους πρώτους στίχους του ποιήματος έχουμε τη χρήση του πρώτου προσώπου κάτι που φανερώνει πως ουσιαστικά επρόκειτο για μια προσωπική εξομολόγηση- τραγουδώ – και στη συνέχεια συναντάμε το ρήμα – αγάπησες (β΄ ενικό πρόσωπο). Άρα το εγώ απευθύνεται σε ένα «συ» για το οποίο δεν γίνεται αναφορά στο ποίημα, και θα ήταν περιττό να το συσχετίσουμε με τον Καρυωτάκη. Ο αόριστος τοποθετεί τα γεγονότα, το ερωτικό βίωμα στο παρελθόν, τονίζοντας τη μοναδικότητά του και επισημαίνοντας πως αυτό ο παρελθοντικός χρόνος ολοκληρώθηκε. Η αγάπη, λοιπόν, τοποθετείται στα περασμένα χρόνια και δοκιμάστηκε σε κάθε εποχή του χρόνου, «και σε ήλιο…και σε χιόνια». Μπορεί τα πάντα να συντελέστηκαν στο παρελθόν, η σφραγίδα όμως αυτού γίνεται αντιληπτή στο «εγώ» του παρόντος.

Στους στίχους 6-10 γίνεται εντονότερη η αίσθηση της ερωτικής αγάπης και του πάθους. Το ποιητικό υποκείμενο ανακαλεί στη μνήμη του ερωτικές στιγμές περιπάθειας από το παρελθόν και περιγράφει τις συνέπειες των στιγμών αυτών στο παρόν. Ο συντελεσμένος αυτός έρωτας καθορίζει το παρόν της ποιήτριας. Οι αναμνήσεις καταγράφονται με τρόπο λυρικό, απλό, καθημερινό. Η παρομοίωση της με τον κρίνο καθαγιάζει το ερωτικό συναίσθημα, το εξαγνίζει απαλλάσσοντάς το από την οποιαδήποτε αίσθηση του ταπεινού. Ο ενεστώτας τονίζει τη διάρκεια των συνεπειών που γίνονται αντιληπτές στο μέλλον. Η λέξη ρίγος προοικονομεί την απώλεια που θα ακολουθήσει. Στην τρίτη στροφή στο προσκήνιο έρχονται τα μάτια, το βλέμμα, το κοίταγμα, βασικό στοιχείο έλξης και μαγείας για κάθε ερωτευμένο ζευγάρι. «Με την ψυχή στο βλέμμα»( = μεταφορά), είναι μια φράση που υποδηλώνει πως το βλέμμα είναι ο καθρέφτης της ψυχής, όλα τα συναισθήματα, το πάθος, ο πόνος, η σφοδρή επιθυμία βρίσκονται αποτυπωμένα, χαραγμένα, αιχμαλωτισμένα μέσα στα μάτια. Ταυτόχρονα το βλέμμα εκφράζει την ειλικρίνεια, τη δύναμη και την αγνότητα του ερωτικού συναισθήματος, την πηγαία αγάπη, ενώ η συγκεκριμένη φράση υποδηλώνει την υπέρτατη ευτυχία. Είναι φανερός ο εξιδανικευτικός τόνος, καθώς ο έρωτας προβάλλεται ως απόλυτη αξία που δικαίωσε την ίδια τη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, δίνοντας ουσία στην ύπαρξη του.

Η ζωή της ποιήτριας αποκτά νόημα, ανασαλεύει, όταν η αγάπη κατακτά την ύπαρξή της….. Ζωή και Αγάπη είναι αναπόσπαστα στοιχεία που δεν μπορούν να διαρραγούν. Έτσι, η ζωή τής δόθηκε για να λάβει αυτή την ξεχωριστή αγάπη, την ερωτική αγάπη. Η λέξη «ζωή» επαναλαμβάνεται, για να τονιστεί η αξία της μέσα από τον έρωτα. Ο τόνος της υπερβολής διατρέχει το σύνολο της στροφής. Χωρίς αυτόν τον έρωτα η ζωή ενδύεται το άχαρο, το ανούσιο, το ανάξιο, το ανύπαρκτο, το ανεκπλήρωτο και τελικά πληρώνεται, ολοκληρώνεται, εκπληρώνεται, γεμίζει μόνο με τον έρωτα που έζησε από το συγκεκριμένο πρόσωπο. Αξίζει να επισημάνουμε πως μόλις «η ζωή της πληρώθηκε» μοιραία θα ακολουθήσει ο θάνατος. Άρα, η ζωή χωρίς τον αληθινό έρωτα γίνεται έκπτωτη, πτωτική ζωή, οδηγείται στο έρεβος, ενώ έχει διανύσει τον άθλο της. Τέλος στους στίχους 21 – 25 η Πολυδούρη συνδέει όμορφα τον έρωτα και το θάνατο….. «ωραία αγαπήθηκε, μέστωσε από τη ζωή του έρωτα, πλήθυνε τα όνειρά του αγαπημένου της…που τώρα πια βασίλεψε». Θα τολμούσαμε να μιλήσουμε για έναν ήλιο προσωρινό που μπήκε στη δύνη της ζωής της ποιήτριας, μπλέχτηκε με την ύπαρξή της, την κράτησε στα χέρια του, τη φίλησε στο στόμα, ώστε να μοιάσει με ένα κρίνο ολάνοιχτο ….όλα αυτά για χάρη της αγάπης, για χάρη ενός έρωτα που ανέτειλε κάποτε και ήρθε η ώρα να σβήσει μελαγχολικά και όμορφα, γι’ αυτό κι αυτή «γλυκά πεθαίνει». Ο θάνατος πλέον χαράζει το σημάδι του στο κορμί της ποιήτριας που πάσχει από φυματίωση.

Ο θάνατος βρίσκεται προ των πυλών της, αλλά γεύτηκε την ευτυχία….. η ψυχή της είναι πλούσια, γεμάτη, με αποτέλεσμα να αναχώρηση να μην κατέχεται από δυστυχία. Η μνήμη της έχει μνήμες, αναμνήσεις, ευωδιές από έναν έρωτα που την οδηγεί γλυκά από τη ζωή στο μύθο, από το μύθο στη λήθη και στη λησμονιά. Ο τόνος είναι ιδιαίτερα μελαγχολικός, θλιβερός, αφήνοντας μια στυφή πίκρα στο στόμα μας, χωρίς να στερεί από το ποίημα τον ερωτικό σκοπό του, το ύψιστο μεγαλείο μιας ψυχής που έζησε και αναχώρησε με περισσή χάρη από την πρόσκαιρη ζωή…… Πώς να ζήσεις έναν έρωτα, όταν ο θάνατος αντικαθιστά αστραπιαία τη ζωή; Πώς να στήσει χορό ένας έρωτας που βυθίζεται αναπόφευκτα στο χώμα; Αυτή όμως είναι η ζωή….. Το ποίημα «μόνο γιατί μ’ αγάπησες» είναι ένας ύμνος στον έρωτα, ένα τραγούδι που εκφράζει τη γνησιότητα του συναισθηματικού κόσμου και της ρομαντικής φύσης της Πολυδούρη.

 Περαιτέρω ανάλυση

 ΤΙΤΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ«Μόνο γιατί μ ́ αγάπησες»: παρουσιάζει τα πρόσωπα: β ́ ενικό και α ́ ενικό πρόσωπο και το ρήμα δίνει τη σχέση των δύο προσώπων: «αγάπησες» → η αγάπη του εσύγια το με είναι η αιτία του διαλόγου, που θα ανοίξει μεταξύ των δύο προσώπων. Αν θεωρήσουμε ότι το α ́ πρόσωπο, το ποιητικό υποκείμενο είναι η ποιήτρια, τότε η ποιήτρια συνδιαλέγεται με το εσύ, συνδιαλέγονται η Ποίηση και η Ζωή με λυρισμό και πάθος γιατί υπάρχει αγάπη. Αλληλεπίδραση ζωής και ποίησης.Αξίζει να σημειωθεί η επιμονή της Πολυδούρη όχι στην αξία της δικής της αγάπης προς αυτόν στον οποίο απευθύνεται, αλλά της δικής του αγάπης προς αυτήν.Έτσι εκφράζει σε αντανάκλαση τη δική της αγάπη για εκείνον.

ΓΛΩΣΣΑ-ΥΦΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ ΓΛΩΣΣΑ:απλή, άμεση δημοτική, ζωντανή.

ΥΦΟΣ:λυρικό, εξομολογητικό, νοσταλγικό, τρυφερό, με έντονη ερωτική διάθεση και εξομολογητικό χαρακτήρα.

ΣΤΙΧΟΣ-ΜΕΤΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Ιαμβικό μέτρο (ύμνος στον έρωτα) με εναλλαγή 12σύλλαβων, 11σύλλαβων και 7σύλλαβων στίχων → αποτρέπεται η μονοτονία και εξασφαλίζεται η μουσική ποικιλίακαι η υποβλητικότητα των συναισθημάτων, όπως και με την επαναφορά μεταξύ του 1ουκαι του τελευταίου στίχου κάθε στροφής (επωδός-ρεφραίν). Ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή.Παρατηρούνται επίσης αρκετοί διασκελισμοί π.χ. «…γιατί μ ́ αγάπησες/στα περασμένα χρόνια…», «…με κράτησες στα χέρια σου/μια νύχτα…», «με κύτταξαν/με την ψυχή στο βλέμμα…» κ.α.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥΤα σχήματα λόγου και ιδιαίτερα οι επαναλήψεις λέξεων π.χ. μόνο, ζωή, ωραία,… το σχήμα του κύκλου ο 1οςμε τον 5οστίχο σε κάθε στροφή, οι μεταφορές π.χ. «…ωραίε, που βασίλεψες…», «έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα…», κ.α, ηπαρομοίωση «είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο…», , η εναλλαγή των χρόνων ενεστώτας και αόριστος και των προσώπων α ́και β ́, η υπερβολή «μόνο γιατί μ ́αγάπησες γεννήθηκα…», δημιουργούν μια τρυφερή, αυθόρμητα ατμόσφαιρα κι αποδεικνύουν ότι η Πολυδούρη τεχνοτροπικά ακολούθησε το νεορομαντισμό και το νεοσυμβολισμό.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Β ́ΠΡΟΣΩΠΟΥ

1. Αμεσότητα και παραστατικότητα.

2. Μοιάζει με ημερολόγιο, ερωτικό γράμμα ή ερωτικό διάλογο.

3. Δε γίνεται αόριστα λόγος για την αγάπη, αλλά απευθύνεται σε κάποιον συγκεκριμένα. Το «εσύ» δεν κατονομάζεται, μπορεί να είναι οποιοσδήποτε. Γράφει έναν ύμνο στον έρωτα.

4. Το ποίημα κερδίζει σε λυρισμό γεγονός που έκανε τον Τέλλο Άγρα να μιλήσει για λυρική ποίηση που «απαρτίζεται εξ ελεγειών».

Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ «ΜΟΝΟ»

[4]Η ύπαρξη, κυριαρχική και βαρύνουσα, του «μόνο», μοναδική αιτία του διαλόγου η αγάπη, επιβεβαιώνει ότι το ποίημα έχει άξονα αναφοράς τον Έρωτα, ένα ποιητικό, ερωτικό κείμενο με συναισθηματικές και συγκινησιακές εξάρσεις, ενταγμένο στο νεορομαντισμό. Επιδιώκει να παρουσιάσει τον έρωτά της ως την πηγή της ολοκλήρωσης και της ευτυχίας.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΟΡΙΣΤΟΥΘέλει να δείξει το πέρας της ερωτικής σχέσης. Η αγάπη που υμνεί έζησε στο παρελθόν.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΡΟΦΩΝ

1η ΣΤΡΟΦΗ

ΣΤ. 1 :χαρακτηρίζει το δημιούργημά της τραγούδι –προσδιορίζει την πηγή της έμπνευσής της.Δύο ρήματα: «τραγουδώ», ενεστώτας, παρόν και «αγάπησες», αόριστος, παρελθόν. Το τώρα ένα τραγούδι αποτέλεσμα της αγάπης του τότε. Ο Έρωτας, η Αγάπη που γίνεται Ποίηση.ΣΤ. 2 :καθιστά προφανές πως αναφέρεται σε ερωτική ιστορία που έχει λήξει (« στα περασμένα χρόνια»)ΣΤ. 3 –4 :αναφέρεται με λυρισμό στις εποχές του έτους –σύνηθες μοτίβο στη λυρική –ερωτική ποίηση. Συγκεκριμένα:*ήλιος : δηλώνει καλοκαίρι*καλοκαιριού προμάντεμα : άνοιξη*βροχή : φθινόπωρο*χιόνια : χειμώνας.Αρχίζει την αναφορά στις 4 εποχές, με αφετηρία το καλοκαίρι. Πιθανόν τότε να δημιουργήθηκε η σχέση, να άρχισε ο έρωτας.Ταυτόχρονα, με την αναφορά και στις 4 εποχές του έτους, δηλώνει πως ο έρωτας συμβαίνει σε κάθε στιγμή της ζωής του ανθρώπου. Υποδηλώνεται διάρκεια και συνέχεια. Η σχέση μπορεί να λήξει, τα συναισθήματα εξακολουθούν.Η στροφή θα κλείσει με την επανάληψη του 1ουστίχου. Επωδός που δίνει τη βεβαιότητα των συναισθημάτων της ποιήτριας καθώς αφαιρείται το κόμμα που υπάρχει στον 1οστίχο. Το κόμμα, μικρό σημείο παύσης πριν την αιτιολόγηση, αφήνειένα περιθώριο έστω και μικρό, δισταγμού. Στον τελευταίο στίχο η αφαίρεσή του προσθέτει την απόλυτη βεβαιότητα

2η ΣΤΡΟΦΗ
Δίνεται μια εικόνα οπτική.Το αόριστο «αγάπησες» της προηγούμενης στροφής παίρνει τη συγκεκριμένη μορφή στη μοναδικότητα των ερωτικών στιγμών, που βίωσε στο παρελθόν γεγονός που ολοκλήρωσε την ύπαρξη της.