Ο Ερωτόκριτος είναι μία έμμετρη μυθιστορία^[1] που συντέθηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη τον 17ο αιώνα. Αποτελείται από 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική διάλεκτο, των οποίων οι τελευταίοι δώδεκα αναφέρονται στον ίδιο τον ποιητή.

Κεντρικό θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο, που στο έργο αναφέρεται μόνο ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος, και την Αρετούσα, και γύρω από αυτό περιστρέφονται και άλλα θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα και το κουράγιο.

Μαζί με την Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση είναι τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας την περίοδο της Βενετοκρατίας. Ο Ερωτόκριτος πέρασε στην λαϊκή παράδοση και παραμένει δημοφιλές κλασικό έργο.

Υπόθεση

Το έργο διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα, ο κόσμος όμως που απεικονίζει είναι σύνθετο κατασκεύασμα που δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα: παράλληλα με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και πολλά στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως η κονταρομαχία. Η υπόθεση χωρίζεται σε πέντε τμήματα και είναι συνοπτικά η εξής:

• Α. Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η σύζυγός του αποκτούν μετά από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Τη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος. Επειδή δεν μπορεί να φανερώσει τον έρωτά του, πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδά. Η κοπέλα σταδιακά ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή, του στήνει ενέδρα για να τον συλλάβει, ο Ερωτόκριτος όμως μαζί με τον καλύτερό του φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Ο Ερωτόκριτος, καταλαβαίνοντας ότι ο έρωτάς του δεν μπορεί να έχει αίσια έκβαση, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει. Στο διάστημα αυτό ο πατέρας του αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά που την απεικονίζει και τους στίχους που της τραγουδούσε. Όταν εκείνος επιστρέφει, ανακαλύπτει την απουσία της ζωγραφιάς και των τραγουδιών και μαθαίνει ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Επειδή καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί να κινδυνεύει, μένει στο σπίτι προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, ως ένδειξη ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του.

• Β. Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του. Παίρνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον τον γνωστό κόσμο και ο Ερωτόκριτος είναι ο νικητής.

• Γ. Το ζευγάρι αρχίζει να συναντιέται κρυφά στο παράθυρο της Αρετούσας. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει από τον πατέρα της. Όπως είναι φυσικό, ο βασιλιάς εξοργίζεται με το «θράσος» του νέου και τον εξορίζει. Ταυτόχρονα φτάνουν προξενιά για την Αρετούσα από το βασιλιά του Βυζαντίου. Η κοπέλα αμέσως αρραβωνιάζεται κρυφά με τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη.

• Δ. Η Αρετούσα αρνείται να δεχθεί το προξενιό και ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί με την πιστή παραμάνα της. Έπειτα από τρία χρόνια, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος από μαγεία. Σε μια μάχη σώζει τη ζωή του βασιλιά και τραυματίζεται.

• Ε. Ο βασιλιάς για να ευχαριστήσει τον τραυματισμένο ξένο του προσφέρει σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται και αυτόν τον γάμο και στη συζήτηση με τον μεταμφιεσμένο Ερωτόκριτο επιμένει στην άρνησή της. Ο Ερωτόκριτος την υποβάλλει σε δοκιμασίες για να επιβεβαιώσει την πίστη της και τελικά της αποκαλύπτεται αφού λύνει τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο βασιλιάς αποδέχεται το γάμο και συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον πατέρα του και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.

Στίχοι

Στίχοι:   Βιτσέντζος Κορνάρος Μουσική: Χριστόδουλος Χάλαρης 1. Νίκος Ξυλούρης Ήκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα, π’ ο κύρης σου μ’ εξόρισε σ’ τση ξενιτιάς τη στράτα;Τέσσερεις μέρες μοναχά μού δωκε ν’ ανιμένω Κι απόκει να ξενητευτώ πολλά μακρά να πηαίνω και πώς να σ’ αποχωριστώ, και πώς να σου μακρύνω, και πώς να ζήσω δίχως σου στο ξορισμόν εκείνο; Κατέχω το κι ο κύρης σου γλήγορα σε παντεύει Ρηγόπουλο, Αφεντόπουλο, σαν είσαι συ γυρεύει και δεν μπορείς ν’ αντθισταθής στα θέλουν οί γονείς σου νικούν τηνε τη γνώμη σου κι αλλάσει η όρεξή σου Μια χάρη Αφέντρα σου ζητώ κι εκείνη θέλω μόνο καί μετά κείνη ολόχαρος τη ζήση μου τελειώνω την ώρα π’ αρραβωνιστής να βαραναστενάξης κι’ όντε σα νύφη στολιστήςσαν παντρεμένη αλλάξης ν’ αναδακρυώσης καί να πής, Ρωτόκριτε καημένε τα σού τασσα λησμόνησα, τα θέλες μπλιό δέ έναι και κάθε μήνα μια φορά μέσα στην κάμερά σου λόγιαζε τα παθα γιά σε να με πονή η καρδιά σου καί πιάνε καί τη ζωγραφιά, πού βρες στ’ αρμάρι μέσα και τα τραγούδια πού λργα κι όπου πολλά σ’ αρέσα και διάβαζέ τα θώρειε τα κι αναθυμού κι εμένα πως μέ ξορίσανε μακρά στα ξένα κι’ όντε σού πούν κι απόθανα λυπήσουμε καί κλάψε και τα τραγούδια πού βγαλα μες’ στη φωτιά τα κάψε Όπου κι αν πάω κι ά βρεθώ κι ότι καιρό κι ά ζήσω τάσσω σου άλλη να μη δώ μηδέ ν’ ανατρανίσω Κι ας τάξω ο κακορρίζικος πως δε σ’ είδα ποτέ μου Ένα κερίν αφτούμενο ακράτουν κ’ ήσβησέ μου Κάλλια `χω σε με θάνατο παρ’ άλλη με ζωή μου Γιά σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου