Τι είναι οι παραλογές;

Οι παραλογές αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών τραγουδιών. Έχουν όλα τα γνωρίσματα που διακρίνουν γενικά τη δημοτική ποίηση. Παράλληλα, όμως, παρουσιάζουν και ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με τα οποία ξεχωρίζουν από τις άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών.

Συγκεκριμένα, οι παραλογές, ως ιδιαίτερη κατηγορία δημοτικών τραγουδιών, παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα. Από την άποψη αυτή, πλησιάζουν κάπως και συγγενεύουν με τα ακριτικά τραγούδια. Ορισμένες μάλιστα φορές, δεν είναι και τόσο ευδιάκριτα τα όρια μεταξύ των παραλογών και των ακριτικών τραγουδιών.
β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει όλα τα γνωρίσματα και τα στοιχεία της αφηγηματικής ποιητικής γραφής: αρχή και δέση του μύθου, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και, τέλος, λύση
γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή
δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που η λογική μας δεν τα δέχεται ως πραγματικά και φυσικά
ε) παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό της αφηγηματικής πυκνότητας στην πλοκή του μύθου, με αποτέλεσμα να διακρίνονται από έναν γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου
στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.

Να εντοπίσουμε στο δημοτικό τραγούδι “Του γιοφυριού της Αρτας” τα παραπάνω χαρακτηριστικά

Τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών

Η τολμηρή σύλληψη του θέματος,

η ζωντάνια και η παραστατικότητα στην απεικόνιση του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου,

η πυκνότητα και η λιτότητα του λόγου,

προτιμώνται κυρίως τα ρήματα και τα ουσιαστικά,

δεν παρατηρείται το φαινόμενο του διασκελισμού, η συνέχιση δηλαδή του νοήματος σε δύο ή περισσότερους στίχους, αλλά κάθε στίχος ή δίστιχο έχει αυτοτέλεια και ολοκληρώνει ένα νόημα.

Χαρακτηριστικό των δημοτικών τραγουδιών είναι ακόμη οι τολμηρές προσωποποιήσεις^. κάθε άψυχο ή έμψυχο (τα βουνά, τα δέντρα, τα σύννεφα, τα πουλιά κ.ά.) μιλούν και συμμετέχουν ενεργά στη δράση.

Τέλος, μπορούμε να αναφέρουμε το μοτίβο των άσκοπων ερωτημάτων,

το θέμα του αδυνάτου,

καθώς και τη χρήση στερεότυπων εκφράσεων.

Μέτρο: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ – υ)

δλδ το [υ] ισοδυναμεί με άτονη συλλαβή και το [–] με τονισμένη.

π.χ . Σα ρά / ντα πέ / ντε μά / στο ροι / κιε ξή / ντα μα / θη τά / δες

          υ   –   / υ     –   / υ   –   / υ   –      / υ   –     / υ     –         / υ   –   / υ

Εντοπίζουμε στο τραγούδι τα παραπάνω χαρακτηριστικά και μερικά ακόμα:

Χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού που υπάρχουν στο ποίημα:

• ο στίχος του είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (η πρώτη συλλαβή άτονη και η δεύτερη  τονισμένη)
• επανάληψη λέξεων, φράσεων ακόμη και ολόκληρων στίχων.
• στερεότυπες εκφράσεις που επαναλαμβάνονται.
• υπερβολή (ο μεγάλος αριθμός των μαστόρων).
• προσωποποίηση (το πουλί μιλά με ανθρώπινη φωνή).
• μαγικά στοιχεία (το ανεξήγητο γκρέμισμα του γεφυριού, το πουλί που μιλά, το στοίχειωμα).
• ο νόμος των τριών: (τρεις αδερφάδες/ αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, κλπ)
• λαϊκές δοξασίες: (το στοίχειωμα ανθρώπου για να στεριώσει το γεφύρι/ μια κατάρα δεν παίρνεται πίσω, μπορεί μόνο να τροποποιηθεί και από κατάρα να γίνει ευχή).
• λόγος λιτός και πυκνός (έμφαση δίνεται στα ρήματα και τα ουσιαστικά).
• ο στίχος – δίστιχο έχουν αυτοτέλεια (δεν υπάρχει διασκελισμός= ολοκλήρωση νοήματος στον επόμενο στίχο).
• το «θέμα του αδύνατου» (το σχήμα του αδυνάτου είναι η τεχνική κατά την οποία ο λογοτέχνης επίτηδες αναφέρει καταστάσεις υπερβολικές, τραβηγμένες, που δεν γίνεται να συμβούν, προκειμένου να υπερτονίσει ότι συμβαίνει το αντίθετο ή κάτι διαφορετικό. Κάτι που για να ισχύσει θα πρέπει να αναιρεθεί η φυσική τάξη…) →Η γυναίκα του πρωτομάστορα, οργισμένη και πικραμένη που προδόθηκε και θυσιάστηκε χωρίς να θέλει, για να στεριώσει το γιοφύρι, το καταριέται. Να τρέμει το γιοφύρι όπως τρέμουν τα φύλλα. Κι όπως πέφτουν τα φύλλα να πέφτουν οι διαβάτες. Πράγμα που σημαίνει ότι μάταια έγιναν όλα, άρα και το γιοφύρι και η θυσία της είναι άχρηστα. Οπότε την εκβιάζουν συναισθηματικά υπενθυμίζοντας της ότι μπορεί να περάσει και το μόνο ζωντανό πρόσωπο της οικογένειας της (οι αδερφές της είχαν την ίδια μοίρα μ’ αυτή! Αυτό θα πει οικογενειακή επιχείρηση…), ο ξενιτεμένος αδερφός της. Τώρα, μια κατάρα δεν μπορεί να αναιρεθεί… Μπορούν όμως να αλλάξουν οι όροι της. Έτσι η λυγερή τροποποιεί την κατάρα και την αφοπλίζει. Όταν τρέμουν τα ψηλά βουνά, να τρέμει το γεφύρι και, όταν πέφτουν τα πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες…
  
• «άσκοπα ερωτήματα»
• σχήμα άρσης και θέσης (Πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι (ή τι δε συμβαίνει) και αμέσως μετά τι είναι (ή τι συμβαίνει) – πρώτα «αίρεται» κάτι και στη συνέχεια «τίθεται»..

………………………………………………………………………………………………………………………Τεχνικές αφήγησης

αφήγηση (παντογνώστης αφηγητής)

μονόλογος

διάλογος

Υπογραμμίστε με μπλε την αφήγηση, με κόκκινο τον μονόλογο και πράσινο τον διάλογο

Στο τραγούδι άλλα γεγονότα δίνονται με αφήγηση και άλλα με διάλογο. Γιατί;

Στο τραγούδι υπάρχει εναλλαγή της αφήγησης με το διάλογο, ούτως ώστε να μη γίνεται κουραστική η εξιστόρηση των γεγονότων μόνο μέσα από μια τριτοπρόσωπη αφήγηση. Απώτερος στόχος της χρήσης του διαλόγου σ’ ολόκληρο το τραγούδι είναι η έκφραση των συναισθημάτων των προσώπων με ζωντάνια και παραστατικότητα. `Ετσι, υπάρχει στο τραγούδι έντονη δραματικότητα, που σε συνδυασμό με την αφήγηση, διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Εξάλλου, η δραματοποίηση της αφήγησης αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό των παραλογών γενικότερα. Η εναλλαγή της δράσης την καθιστά παράλληλα και πιο ενδιαφέρουσα.

Το τραγούδι είναι χωρισμένο σε τρεις σκηνές. Να επισημάνετε τις εικόνες που απαρτίζουν την καθεμιά.

Να βρείτε τα μαγικά στοιχεία που υπάρχουν στο τραγούδι και συντελούν στην εξέλιξη του δράματος.

Στο τραγούδι υπάρχουν αρκετά μαγικά στοιχεία, πολύ συνηθισμένα και προσφιλή στα δημοτικά τραγούδια, τα οποία βοηθούν στην εξέλιξη του δράματος. Καταρχάς, λοιπόν, το ίδιο γεφύρι αποκτά εδώ μαγικές ιδιότητες, αφού για κάποιο περίεργο και ανεξήγητο λόγο δε λεει να στεριώσει, αλλά ολοένα γκρεμίζεται. Αυτή η επίμονη άρνηση του γεφυριού να χτιστεί αποτελεί και τη βασική αιτία που θα προκαλέσει στη συνέχεια το δράμα. `Ενα άλλο μαγικό στοιχείο μέσα στο τραγούδι είναι η εμφάνιση του πουλιού με την ανθρώπινη φωνή, το οποίο έρχεται να δώσει λύση στο πρόβλημα των μαστόρων με την προφητική συμβουλή του. Συγχρόνως, όμως, δημιουργεί ένα τραγικό δίλημμα στον πρωτομάστορα, η απόφαση του οποίου θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης. Επίσης, μαγικό στοιχείο αποτελεί και το δεύτερο πουλί, το αηδόνι, το οποίο θα μεταφέρει το μήνυμα στη γυναίκα του πρωτομάστορα. Τα πουλιά, οι αγαπημένοι αγγελιαφόροι των δημοτικών τραγουδιών, απαιτείται να έχουν ανθρώπινη ομιλία, ούτως ώστε να μπορούν να επικοινωνούν με τους ανθρώπους, αλλά και να τους μεταφέρουν τα μηνύματα. Πρόκειται για ένα μαγικό στοιχείο που συναντάμε πολύ συχνά στα παραμύθια, όπου και εκεί τα πουλιά παρουσιάζονται ανθρωπόλαλα. Η παρανόηση του αηδονιού, που αντί να πει της γυναίκας να έρθει στο γεφύρι αργά της είπε ακριβώς το αντίθετο, αποτελεί ένα επιπλέον μαγικό στοιχείο, το οποίο επιταχύνει την εξέλιξη. Τέλος, η κατάρα της γυναίκας να μη στεριώσει το γεφύρι, αλλά όποιος περνάει από εκεί να πέφτει μέσα, ανήκει πάλι στο χώρο του παραμυθιού και των λαϊκών δοξασιών. Η κατάρα θεωρούνταν ότι είχε πολύ μεγάλη δύναμη και, καθώς σχετιζόταν με τη μαγεία, μπορούσε να προκαλέσει μεγάλα κακά. `Ετσι, για να αναιρεθεί μια κατάρα, έπρεπε το πρόσωπο που την ξεστόμισε να πει μια νέα κατάρα, η οποία θα ισοδυναμούσε σε τελική ανάλυση με ευχή. Γι’ αυτό και οι εργάτες ζητάνε από την κόρη να αλλάξει την κατάρα της, υπενθυμίζοντας της ότι έχει αδελφό στα ξένα και μπορεί να περάσει από το γεφύρι.

Πηγή:http://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?it=1&tabid=138&itemid=869

Να επισημάνετε τη δραματική σύγκρουση που συντελείται στην ψυχή των ηρώων και τα στάδια περνά αυτή.

Ερωτήσεις/Ασκήσεις

3. Χαρακτηρισμός πρωτομάστορα και της γυναίκας του