842 Πεθαίνει ο αυτοκράτορας Θεόφιλος. Τον διαδέχονται ο γιος του Μιχαήλ Γ΄ (ο Μέθυσος) και η σύζυγός του Θεοδώρα. Με το θάνατο του Θεόφιλου καταρρέει ολοκληρωτικά και η Εικονομαχία (843). Η Θεοδώρα θα παραμείνει στο θρόνο ως συναυτοκράτειρα του ανήλικου γιου της Μιχαήλ μέχρι το 856.
859 Αρχίζει η βυζαντινή αντεπίθεση κατά των Αράβων : ο βυζαντινός στρατός περνάει τον Ευφράτη και νικά μετά από τέσσερα χρόνια τον εμίρη της Μελιτηνής (863) : οι πόλεμοι εναντίον των Αράβων έδωσαν υλικό για τη δημιουργία της βυζαντινής επικής ποίησης (ανώνυμοι ποιητές εξυμνούσαν τα κατορθώματα ακριτών (= συνοριοφυλάκων)). Αξιοσημείωτο είναι το έπος που εξυμνεί τα κατορθώματα του Αρμούρη. Τα ποιήματα αυτά, σύμφωνα με τον λόγιο Αρέθα (μέσα 9ου, αρχές 10ου αιώνα) τα έψαλλαν τραγουδιστές περιφερόμενοι στις επαρχίες της Μ. Ασίας (θυμηθείτε τους ραψωδούς!) και είναι τα σημαντικότερα δείγματα της λαϊκότροπης ή δημώδους λογοτεχνίας, που αναπτύχθηκε παράλληλα με τη λόγια Γραμματεία.
Ανακαινίζεται το Πανδιδακτήριο της Μαγναύρας. (Στο Πανεπιστήμιο υπήρχαν σχολές φιλοσοφίας, γεωμετρίας, αστρονομίας και γραμματικής). Τη διεύθυνση του οποίου αναλαμβάνει ο Λέων ο Μαθηματικός (είχε μεγάλη φήμη τότε ως επιστήμονες και γι’ αυτό είχε προσκληθεί προηγουμένως στη Βαγδάτη από τον χαλίφη, πρόσκληση που όμως δεν αποδέχτηκε). Το Πανδιδακτήριο προετοίμασε την αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων που έγινε αργότερα, στην εποχή του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου (908-920).