- Ο Γιώργος Σεφέρης γράφει για τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη:
Το χειρόγραφο αυτό, τυπωμένο, πιάνει πάνω από 460 πυκνές σελίδες μεγάλου σχήματος. Ο Μακρυγιάννης το αρχίζει στις 26 Φεβρουαρίου 1829, τριανταδύο περίπου χρονών, στο Άργος, όπου τον βρίσκουμε “Αρχηγό της Εκτελεστικής δύναμης της Πελοπόννησος και Σπάρτης”, είτε καταγράφοντας παλαιότερα γεγονότα, είτε σημειώνοντας γεγονότα παρόντα σαν ένα ημερολόγιο. Περισσότερο από το μισό είναι γραμμένο, ως φαίνεται, στο Άργος, ως τα 1832. Το συνεχίζει στο Ναύπλιο και στην Αθήνα, ως τα 1840, οπότε και το κλείνει βιαστικά για να το κρύψει. Η εξουσία έχει υποψίες εναντίον του. “Είχαν μεγάλην υποψίαν από μένα” σημειώνει “και γύρευαν να μου ψάξουν το σπίτι μου να μου βρούνε γράμματα”. Το εμπιστεύεται λοιπόν σ’ ένα κουμπάρο, που το παίρνει στην Τήνο. Στα 1844, ύστερα δηλαδή από τη συνωμοσία για το Σύνταγμα, όπου παίζει μεγάλο ρόλο, και τα Σεπτεμβριανά, πηγαίνει και τα παίρνει· αντιγράφει τις σημειώσεις που κρατούσε στο αναμεταξύ με πολλές προφυλάξεις· “σημείωνα” μας λέει “και είχα έναν τενεκέ και τα ‘βανα μέσα και τα ‘χωνα” – γράφει ως τον Απρίλη του 1850, και μετά ένα χρόνο περίπου το συμπληρώνει μ’ έναν πρόλογο και μ’ έναν αρκετά μακρύ επίλογο. Η έξοχα μελετημένη έκδοση του Γιάννη Βλαχογιάννη, η μοναδική που έχουμε ως τα σήμερα, δημοσιεύτηκε στα 1907, αφού πέρασε δηλαδή μισός αιώνας που το πολύτιμο αυτό κείμενο έμεινε χαμένο μέσα στ’ απόλυτο σκοτάδι.
Δομή του αποσπάσματος του σχολικού εγχειριδίου
Το κείμενο μπορεί να διαιρεθεί με κριτήριο το περιεχόμενό του σε δύο ενότητες:
Ενότητα 1η : από την αρχή της ενότητας έως όθεν διατάχθηκα.
Η ενότητα μπορεί να υποδιαιρεθεί σε τρείς υποενότητες ακολουθώντας τη διαίρεση σε παραγράφους: — πρώτη παράγραφος (αυτοσύσταση του μακρυγιάννη: η απόφαση και η θέλησή του να μάθει γράμματα)
– δεύτερη παράγραφος (συγγραφικές προθέσεις του Μακρυγιάννη: η απόφασή του να γράψει τη βιογραφία του)
– τρίτη παράγραφος (ποια στάση θα ήθελε ο Μακρυγιάννης να κρατήσει ο αναγνώστης απέναντι στα όσα θα εξιστορήσει: επίκληση της τιμιότητας του ως εγγύηση και της τιμιότητας και αξιοπιστίας των γραφομένων του).
Ενότητα 2η : από η πατρίδα – έως και το τέλος της ενότητας .
Οι έννοιες της φιλοπατρίας, της θρησκείας , του αλτρουισμού αλλά και της ιδιοτέλειας ορισμένων αγωνιστών (τελευταία παράγραφος) είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της δεύτερης ενότητας.
Γλώσσα/ Ύφος / Mορφή /Σχήματα Λόγου
- Η γλώσσα του συγγραφέα Μακρυγιάννη είναι η απλή γλώσσα της εποχής που όμως χάρη στη συχνή χρήση λαϊκών λέξεων και εκφράσεων (π.χ. αγροικιώμαι, αιστήματα, παλιόψαθες των εθνών, αυτήνη, κρικέλα,φερτικοί, γες, αργαστήρια, μιλιούνια κ.λ.π.) αποκτά μια οικειότητα που βρίσκει κατευθείαν ανταπόκριση στη λαϊκή ψυχή και κατορθώνει να συγκινήσει μέσα από την απλότητά της. Ο λόγος είναι συνεχόμενος, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ ενικό πρόσωπο για να προσδώσει στο κείμενό του τον τόνο της προσωπικής μαρτυρίας και της προσωπικής κατάθεσης .
- Ο Μακρυγιάννης συχνά δημιουργεί λέξεις δικές του , που συγκροτούν το προσωπικό του ιδίωμα, και γι’αυτό θεωρήθηκε «γλωσσοπλάστης».
- Η ειρωνική διάθεση που είναι διακριτή στην τελευταία παράγραφο του αποσπάσματος προσθέτει κοντά σ’ όλα τα προηγούμενα έναν επικριτικό τόνο, αποκαλύπτοντας έτσι και τη θέση του συγγραφέα απέναντι στην αλήθεια.
- Η επίκληση προς τους αναγνώστες μέσα από την οποία τους υπενθυμίζει το χρέος τους προσδίδει στο ύφος του ζωντάνια και αμεσότητα.
- Στο κείμενο κυριαρχεί το εκφραστικό μέσο της αντίθεσης, διάσπαρτο σε διάφορα σημεία του(αγράμματος – μεγάλους και σοφούς άντρες / τιμίως – ατίμως / βάλετε βάση – μην πιστεύετε / έθνη – παλιόψαθες των εθνών / προκομμένος – απλός / δυνατός – αδύνατος / εγώ – ημείς / όλοι – ένας /
φτωχοί – πλούσιοι / Τούρκοι σε αντιπαράθεση με τον Κολοκοτρώνη και τους άλλους Έλληνες αγωνιστές / κατοικήσαμε – ρημώσαμε). Μέσα από τις αντιθέσεις αυτές, επιδιώκει όχι μόνο να δείξει τις διαφορές που εντοπίζονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα μέρη, αλλά κυρίως να δηλώσει τη δική του διαφοροποίηση και ξεχωριστή θέση, ώστε οι αναγνώστες να πειστούν για την εγκυρότητα του έργου του.
Ερωτήσεις
– Ποια ήταν η αρχική πρόθεση του συγγραφέα και ποιοι οι επιμέρους στόχοι του σύμφωνα με τα εισαγωγικά σχόλια;
– Ο Μακρυγιάννης αυτοπροβάλλεται ως αγράμματος συγγραφέας. Πώς αυτή η επιμονή του συμβάλλει και στην αξιοπιστία της συγγραφής του;
– Ποια άλλα τεκμήρια παρουσιάζει ο Μακρυγιάννης για να πείσει για την αξιοπιστία του έργου του;
– Ποια βασικά ιδεώδη προβάλλει στη δεύτερη ενότητα ο Μακρυγιάννης. Ποιά η θέση τους στο σημερινό κώδικα αξιών ;
– Ποιο χωρίο του κειμένου τονίζει τη συλλογικότητα (το εμείς και όχι το εγώ) του Αγώνα;
– Πώς αντιλαμβάνεστε τη φράση «Κατοικίσαμεν …..και γίναμε η παραλυσία του κόσμου»;
– Πώς καταλαβαίνετε τη φράση » Ότι κρικέλα δεν έχει η γης να την πάρη κανείς στην πλάτη του»;
– Ποιους και γιατί καταγγέλλει ο συγγραφέας;
– Εντοπίστε τις αντιθέσεις της β΄ ενότητας του κειμένου. Ποιο σκοπό εξυπηρετούν;
Φύλλο εργασίας
«Εφημερίς»
7 Νοεμβρίου 1856
Δευτέρα απόγευμα έρχεται στο γραφείο μου με την αλληλογραφία ένας τεράστιος φάκελος. Μέσα ένα χειρόγραφο κείμενο. Ο όγκος του και ο γραφικός του χαρακτήρας μάλλον δεν ήταν και ότι δελεαστικότερο ούτε για να το φυλλομετρήσεις. Το όνομα του συγγραφέα όμως δεν επέτρεπε καμία καθυστέρηση. Μπροστά μου είχα τα «Απομνημονεύματα» του Στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη! Έμεινα όλο το βράδυ ξάγρυπνος και την άλλη μέρα ήμουν έτοιμος με τις σημειώσεις μου για την πρώτη συνέντευξη του συγγραφέα πια Μακρυγιάννη. Ο άνθρωπος- ζωντανή ιστορία της επαναστάσεως ανοίγει επιτέλους τα χαρτιά του. Ή καλύτερα , την καρδιά του!
Ερ.: Συγχωρέστε με για την εμφανή κούραση, αλλά όλο το βράδυ διάβαζα το έργο σας. Είμαι εντυπωσιασμένος! Και βέβαια από τώρα θέλω να εκφράσω τις ευχαριστίες του εκδότη μου για την άδεια να εκδοθούν αποσπάσματα του έργου σας από την εφημερίδα μας.
Γ.Μ. : Με χαρά και εγώ περιμένω να φτάσουν τα λόγια μου σε όσο το δυνατόν περισσότερους νέους. Αυτοί θα πάρουν τις τύχες του τόπου στα χέρια τους, και γι’ αυτό πρέπει να γνωρίζουν…
Ερ.: Πότε αρχίσατε να γράφετε και πότε τελειώσατε τη συγγραφή;
Γ.Μ.: …………………………………………………………………………………..
Ερ.:Πώς μάθατε γράμματα, αφού όπως λέτε δεν είχατε πάει μικρός στο σχολείο;
Γ.Μ.: ……………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………….
Ερ.: Αλήθεια, πόσο καιρό σας πήρε να μάθετε «γράμματα»;
Γ.Μ.: ………………………………………………………………………………….
Ερ.: Με λίγα λόγια, τι θα διαβάσει κάποιος στο χειρόγραφό σας;
Γ.Μ.: ………………………………………………………………………………….
Ερ.: Επομένως θα μας μιλήσετε για γεγονότα, στα οποία είσαστε αυτόπτης μάρτυρας.
Γ.Μ.: ……………………………………………………….
Ερ.: Τα καταγράφατε τη στιγμή που συνέβαιναν ;
Γ.Μ. : …………………………………………………………………………………
Ερ.: Άρα δεν έχουμε να κάνουμε με ένα ημερολόγιο αλλά για μια καταγραφή των «απομνημονευμάτων» σας. Ξέρετε , έχω μια ένσταση, ως προς τα απομνημονεύματα. Ο συντάκτης τους επειδή μετέχει στα γεγονότα δεν μας δίνει μια σφαιρική εικόνα των πραγμάτων και συνήθως εξαίρει τη προσωπική του συμμετοχή , και επιπλέον δεν μπορεί να ξεφύγει από τις προσωπικές έριδες που συνεπάγεται η συμμετοχή στα κοινά. Εσάς γιατί ο αναγνώστης πρέπει να σας πιστέψει;
Γ.Μ.:……………………………………………………………………………….
Ερ.: Πολλοί ακόμα θα σταθούν στην έλλειψη μόρφωσης. Τι έχετε να τους πείτε;
Ο Αλέξανδρος Σούτσος ήδη δήλωσε « ουδ’ εγώ γνωρίζω να στρέφω την σπάθην, ουδ’ αυτός την γλώσσαν» .
Γ.Μ.:…………………………………………………………………………………………………………
Ερ.: Θα περιμένουμε και αποκαλύψεις ή θα μείνετε σε γενικές αναφορές για «δυνατούς» και «προκομένους»; Ποιοι είναι τέλος πάντων αυτοί οι δυνατοί που εκμεταλλεύονται τα δίκαια των αδυνάτων;
Γ.Μ.:………………………………………………………………………………………………………………………
Ερ.: Με αυτά που μου λέτε , στρατηγέ μου , ο μόνος τίμιος είσαστε εσείς. Μήπως πίσω από όλα αυτά κρύβονται πάθη και αντιπαλότητες και όχι η αλήθεια;
Γ.Μ:…………………………………………………………………………………………………………………………..
Ερ.: Τι σημαίνει η φράση «εγώ την αλήθεια θα την ειπώ γυμνή»; Έχει σχέση και με τον τρόπο γραφής;
Γ.Μ.:………………………………………………………………………………………………………………………………
Ερ.: Πράγματι διαβάζοντας το κείμενο μου έκανε εντύπωση η έλλειψη περίτεχνων εκφράσεων, οι μικρές προτάσεις, ο ευθύς λόγος, ο καθημερινός λόγος, η χρήση της ομιλούσας γλώσσας, διαλεκτικής πολλές φορές, – έμαθα τα ρουμελιώτικα μαζί σας-. Είναι ένα ζωντανό κείμενο από έναν άνθρωπο που έζησε και γνώρισε στο κορμί του τα πάθη της πατρίδας μας. Το κείμενο και η ζωή σας μας δίνει ένα μάθημα για το τι πραγματικά είναι μόρφωση. Ο πατέρας μου έλεγε ότι τα γράμματα δεν τα μαθαίνεις στο πανεπιστήμιο. Συμφωνείτε μαζί του;
Γ.Μ.:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ερ.: Τελειώνοντας, πέστε μας, ποιο ήταν το βασικό κίνητρο που σας έκανε να μάθετε γράμματα και να γράψετε τα απομνημονεύματα σας;
Γ.Μ.:……………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ερ.: σας ευχαριστώ πολύ που δεχτήκατε να μιλήσουμε!